KOYUNOĞLU, Ahmet Rasih İzzet
(1901-1974)
Devlet Demir Yolları başmüfettişi, özel müze ve kütüphane sahibi.
Konya’da doğdu. Sâhib Ata Fahreddin Ali soyundan, Koyunoğlu sülâlesindendir. Babasının adı İzzet, annesinin adı Nâciye’dir. İlk öğreniminden sonra Konya’nın tanınmış hocalarından özel dersler aldı. İstanbul’a giderek Halkalı Ziraat Mektebi’nde okudu. Kurtuluş Savaşı’na yedek subay olarak katılıp İstiklâl madalyası kazandı. Devlet Demir Yolları teşkilâtının
çeşitli kademelerinde idarî görevlerde bulundu. 1928 yılında gönderildiği Almanya’da üç yıl mesleğiyle ilgili araştırma ve incelemeler yaptı. Dönüşünde Devlet Demir Yolları’nda başmüfettiş oldu. Türk ocaklarının millî kültür ve medeniyet tarihine ait konularda başlattığı araştırma, derleme ve inceleme faaliyetlerinin tesiriyle kitap, etnografik ve arkeolojik eserler ve eşyalar toplamaya koyulan İzzet Koyunoğlu evlerindeki babadan kalma tarihî eşyayı bunlarla bir araya getirdi. Eski eserlere olan büyük merakı sebebiyle görevi icabı gezdiği yerlerde eline geçen yazma eser ve müzelik eşyaları evinde koruma altına aldı. Önceleri Türk halk edebiyatına dair eserlere ve cönklere daha fazla ağırlık verdiği anlaşılmaktadır; daha sonra her konuda eser ve eşya topladı. 1956 yılında emekliye ayrılınca evinde meydana gelen müze ve kütüphaneyi düzenleyip araştırmacıların ve ziyaretçilerin istifadesine sundu. Yerli ve yabancı ilim adamlarınca bir araştırma merkezi olarak değerlendirilen bu ev Koyunoğlu Müze ve Kütüphanesi adıyla tanındı. İzzet Koyunoğlu, yabancıların çok yüksek fiyat tekliflerine rağmen müze ve kütüphanesini 4 Temmuz 1973 tarihinde Konya Belediyesi’ne bağışladı. Müzesinin müdürlüğünü yaptığı sırada 22 Eylül 1974 tarihinde vefat etti ve Konya Üçler (Türbe) Kabristanı’nda toprağa verildi.
Konya Belediyesi, Koyunoğlu’nun Topraklık semtindeki iki katlı evini aslına uygun biçimde tamir ederek bir “Konya evi” şekliyle koruma altına aldı. Evin çevresi istimlâk edilerek burada iki katlı modern bir müze ve kütüphane binası yapımına başlandı ve 2 Şubat 1984 tarihinde hizmete açıldı. 5000 m²’lik bir alan üzerine kurulan bina çağdaş müzecilik ve kütüphanecilik anlayışına uygun olarak düzenlendi. Toplam 3000 m²’yi bulan teşhir salonlarında 11.348 adet arkeolojik ve et-nografik eser sunulmuştur. Yapının bodrum katındaki “Tabiat Tarihi” bölümünde mineraller, fosiller ve hayvanlar bulunmaktadır. Zemin katta yer alan “Anadolu Medeniyetleri” seksiyonunda Eski ve Yeni Taş çağları, Eski Tunç, Hitit, Frig, Klasik Roma, Bizans, Selçuklu, Beylikler, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemine ait arkeolojik, etnografik ve nümismatik eserler sergilenmiştir. Bu katın batı blokunda sanat galerisi, doğu blokunda ise 150 kişilik konferans salonu yer almaktadır. İdarî kısmın da bulunduğu üst katta Konya ve yöresine ait halı, kilim, cicim, seccade, el oyaları, giyim kuşam eşyaları, çeşitli el işleri sergilenmiştir. Rahleler, mûsiki aletleri, altın, gümüş, bronz, demir, cam ve ağaçtan yapılmış eşyalar, kahve ve hamam takımları, silâhlar, tablolar, yazma eserler, yazı takımı, murakka‘ ve levhaları, cilt, kâğıt ve minyatür örnekleri, tesbihler, tarikat eşyaları, saatler sistemli olarak yerleştirilen eşyalardandır. Bu katın batı blokunda yer alan kütüphane kısmında tasnif edilmiş 14.747 adet yazma ve basma eser bulunmaktadır. Bu sayı Selçuk Es’in bağışladığı kütüphane, arşiv ve koleksiyonlarla, ayrıca belediye tarafından satın alınan Bozkırlı Mustafa Parlaktürk’ün kütüphanesiyle daha da artmıştır. Bunların tasnif ve teşhir çalışmaları devam etmektedir. Koyunoğlu Müze ve Kütüphanesi galerilerinde halkın elindeki eski eser ve müzelik eşyayı sergilemesine de imkân sağlanmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Mehmet Önder, Türkiye Müzeleri ve Müzelerdeki Şaheserlerden Örnekler, Ankara 1985, s. 148; a.mlf., Türkiye Müzeleri, Ankara 1995, s. 202-203; M. Orhan Bayrak, Türkiye Tarihi Yerler Kılavuzu, İstanbul 1994, s. 445-446; Sadun K. Aksüt, “Konya’daki Hususî Koyunoğlu Müzesi”, Hayat Tarih Mecmuası, III/9, İstanbul 1967, s. 22-24; Hasan Özönder, “İzzed Koyunoğlu Şehir Müze ve Kütüphanesi”, TK, sy. 136-138 (1974), s. 228-234; “Koyunoğlu, Ahmed Rasih İzzet”, TA, XXII, 257; “İzzet Koyunoğlu Müzesi”, YA, VII, 5255.
Hasan Özönder