KONEVÎ, Şemseddin
(شمس الدين القنوي)
Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. İlyâs el-Konevî ed-Dımaşkī (ö. 788/1386)
Hanefî fakihi.
715 (1315) veya 716 yılında doğdu. Memleketi Konya’da öğrenim gördükten sonra genç yaşta ailesiyle birlikte Dımaşk’a yerleşti. Tâceddin İsmâil b. Halîl et-Tebrîzî’den ve diğer bazı hocalardan ders aldı. İki defa Kahire’ye gitti, burada ve Kudüs’te bir müddet kaldı. Daha sonra tekrar Dımaşk’a döndü. 5 Cemâziyelâhir 788’de (4 Temmuz 1386) Dımaşk’ta vefat etti. Bazı kaynaklarda cemâziyelevvel ayında öldüğü belirtilir.
Usul ve fürûda geniş bilgi sahibi olan Konevî’nin, döneminde Hanefî ulemâsının önde gelen şahsiyetleri arasında yer aldığı, çeşitli ilimlerde ve özellikle meânî ve beyanda önemli bir yeri olduğu belirtilir. Hayatının sonlarına doğru hadisle daha çok ilgilendiği kaydedilen Konevî, fıkhî meselelerde hadislere dayanarak dört mezhebin görüşlerine muhalif tercihlerde bulunmuştur.
Şemseddin Konevî’nin zâhid bir kişi olduğu, münzevi bir hayat yaşadığı, kendisinin ve çocuklarının resmî görev almadığı, yakınlarına da bu yönde telkinde bulunduğu, emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker hususunda çok hassas olduğu kaydedilir. Devlet yöneticilerinin hediyelerini kabul etmemiş, sultanın, kadıların ve diğer devlet adamlarının saygısını kazanmış ve tavsiyeleri dikkate alınmıştır. Geçimini at yetiştiriciliği, savaş aletleri yapımı ve bostancılıkla sağlamıştır. At ticareti amacıyla Sayda ve Beyrut’a gidip geldiği, bir defasında Beyrut’ta savaşa katılarak sahilde bir burç inşa ettiği belirtilir.
Eserleri. 1. Dürerü’l-biĥâr fi’l-meźâhibi’l-erbaǾati’l-aħyâr. İbnü’s-Sââtî’nin MecmaǾu’l-baĥreyn adlı eserinde yer alan Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî, Züfer b. Hüzeyl, İmam Şâfiî ve Mâlik’in görüşlerine Ahmed b. Hanbel’in görüşleri de ilâve edilmek suretiyle kaleme alınan bir eserdir. Konular klasik fıkıh kitaplarındaki tasnife uyularak düzenlenmiş, mezhep imamlarının ittifak ve ihtilâf ettikleri meselelere ayrı ayrı işaret edilmiştir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 915, Reşid Efendi, nr. 196, Kılıç Ali Paşa, nr. 450, Cârullah Efendi, nr. 640, Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 330, Ayasofya, nr. 2244, Fâtih, nr. 1628; Nuruosmaniye Ktp., nr. 1523; TSMK, III. Ahmed, nr. 1035; Amasya Beyazıt Ktp., nr. 1461; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2598 [el-Fıkhu’l-Hanefî, nr. 153]; ayrıca bk. Brockelmann, GAL, II, 97). Esere İbn Vehbân, İbn Kutluboğa, Zeynüddin el-Aynî, Şemseddin Muhammed b. Muhammed el-Buhârî (Ġurerü’l-eźkâr, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 823, İzmir, nr. 777, Molla Çelebi, nr. 86, Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 341; Nuruosmaniye Ktp., nr. 1582-1583), Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed b. Hıdır (el-Ġavŝ li-iķtibâsi nefâǿisi’l-esrâri’l-mûdeǾa fî Düreri’l-biĥâr, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1703, Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 343, Mesih Paşa, nr. 4; Adana İl Halk Ktp., nr. 247) ve Gānim el-Bağdâdî (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 972) şerh yazmış, ayrıca kitabı Ebü’l-Mehâsin Hüsâmeddin er-Ruhâvî el-Biĥârü’z-zâħire adıyla (İÜ Ktp., AY, nr. 3222; Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1621, Fâtih, nr. 1494-1499, Lâleli, nr. 823-824, Mahmud Paşa, nr. 171-173, 232) manzum hale getirmiştir (Keşfü’ž-žunûn, I, 746; Brockelmann, GAL Suppl., II, 90). 2. Şerĥu MecmaǾi’l-baĥreyn. Kaynaklarda Şemseddin Konevî’nin MecmaǾu’l-baĥreyn’i önce on cilt halinde şerhettiği, daha sonra da altı cilt halinde telhis ettiği kaydedilir. 3. Şerĥu Telħîśi’l-Miftâĥ. Sekkâkî’nin Miftâĥu’l-Ǿulûm’unun belâgata dair olan üçüncü bölümü üzerine Kazvînî tarafından Telħîśü’l-Miftâĥ adıyla yazılan muhtasarın şerhidir. 4. Muħtaśarü’l-Mufaśśal. Zemahşerî’nin nahve dair eserinin ihtisarıdır. 5. Muħtaśaru Şerĥi Müslim. Nevevî’nin el-Minhâc adlı Śaĥîĥ-i Müslim şerhinin ihtisarıdır. 6. Şerĥu ǾUmdeti’n-Nesefî. Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin ǾUmdetü’l-Ǿaķāǿid adlı eserinin şerhidir. 7. Risâle fî ĥaķīķati’t-tevĥîd. Kitap ve Sünnet’e uygun olarak tevhidin hakikatini anlatan bir çalışmadır (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 4345/16). 8. Risâle fî cevâzi icâreti’l-iķŧâǾ. Orduya iktâ edilen arazi ve akarın kiraya verilip verilemeyeceği meselesine dair bir risâledir (Süleymaniye Ktp., Damad İbrâhim Paşa, nr. 680; Lâleli, nr. 951; nr. 1268). 9. Şerĥu’ş-Şecereti’n-NuǾmâniyye fi’d-Devleti’l-ǾOŝmâniyye. Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye nisbet edilen eserin şerhidir (Köprülü Ktp., Hacı Ahmed Paşa, nr. 132). Kaynaklarda Şemseddin Konevî’ye daha başka eserler de nisbet edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, IV, 292-295; a.mlf., İnbâǿü’l-ġumr, II, 244-246; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, XI, 309-310; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim fî ŧabaķāti’l-Ĥanefiyye, Bağdad 1962, s. 68; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, I, 287-288; Keşfü’ž-žunûn, I, 477, 557, 746; II, 1168, 1600, 1776; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VI, 305-306; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 202-203; Osmanlı Müellifleri, I, 331-332; Brockelmann, GAL, II, 97; Suppl., II, 90; Ziriklî, el-AǾlâm, VIII, 28; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 172; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XII, 122-123; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 86.
Tahsin Özcan