KİSÂÎ-yi MERVEZÎ
(كسائي مروزي)
(ö. 391/1001 [?])
İranlı şair.
Merv’de doğdu. Hayatının bir kısmını orada geçirdi. Bütün kaynaklarda Hakîm lakabıyla anılan Kisâî’nin Ebü’l-Hasan olan künyesine daha sonraki eserlerde (Hidâyet, I, 482) Ebû İshak da eklenmiştir. “Abâ veya elbise diken” mânasındaki
Kisâî mahlasını zühd hırkası giyip dervişlik külâhı taşıdığı için aldığı söylenirse de terzilik yaptığı veya ailesi o adla anıldığı için bu mahlası almış olması da muhtemeldir. Kisâî bir şiirinde yaşlılıktan şikâyet ederken 26 Şevval 341’de (16 Mart 953) doğduğunu, bu şiiri yazdığı sırada elli yaşında olduğunu söyler. Bir başka şiirinden de onun 391 (1001) yılında veya ondan kısa bir süre sonra ölmüş olabileceği sonucu çıkarılabilir. Kisâî hakkında bilgi veren kaynaklarda onun Sâmânîler devrinin sonlarına doğru Sâmânî veziri Bel‘amî ailesinin hizmetine girdiği, onlardan himaye gördüğü, Sâmânîler’in yıkılışından sonra Gazneliler’in sarayında yaşadığı kaydedilmektedir. Bundan dolayı Avfî kendisini Âl-i Sebük Tegin şairlerinden sayar. Kisâî’nin Gazneli Sultan Mahmud için söylediği methiye Avfî’nin Lübâbü’l-elbâb adlı eserinde nakledilmiştir.
Kisâî’nin VI. (XII.) yüzyıla kadar mevcut olduğu bilinen divanı daha sonra kaybolmuştur. Bugün elde bulunan şiirleri tezkireler, edebiyat ve lugat kitaplarından derlenmiştir. 392 beyitten ibaret bu şiirler geniş bir incelemeyle birlikte Mehdî-i Dırahşân tarafından EşǾâr-ı Ĥakîm Kisâǿî-yi Mervezî ve Taĥķīķ der Zindegân ve Âŝâr-ı û adıyla yayımlanmıştır (Tahran 1364 hş./1985).
Kisâî, daha yaşadığı devirden itibaren dinî ve ahlâkî şiirlerin öncüsü olarak büyük bir şöhrete kavuşmuştur. Onu dinî konuları işleyen şairlerin önde gelenleri arasında sayan Avfî, Ehl-i beyt hakkındaki manzum menkıbelerini nakletmiştir. İsmâilî şairi Nâsır-ı Hüsrev de vaaz ve nasihat türünde birkaç kasidesinin sonunda Kisâî’nin adını anmış, onun dinî konulardaki kasidelerinin kendisininkinden üstün olduğunu söylemiştir. Kazvînî, VI. (XII.) yüzyılın ortalarına doğru yazdığı Şîa büyüklerinin hal tercümesine dair Kitâbü’n-Naķż’ında Kisâî’yi Şiî şairleri arasında anmıştır. Kisâî’nin dinî şiirleri sanat ve süsten arınmış, yalın ve kolay anlaşılır niteliktedir. Geniş bir hayal gücünün ürünü olan din dışı şiirlerindeki tabiat tasvirleri çok güzeldir. Bu tür şiirlerinde şekilden çok renkleri ön plana çıkarmış, âdeta sözlerle resim yapmıştır. Kisâî’nin bazı şiirleri başka şairlerin şiirlerine karışmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Ebü’r-Reşîd Abdülcelîl-i Kazvînî, Kitâbü’n-Naķż (nşr. Seyyid Celâleddin Hüseynî Urmevî), Tahran 1331 hş., s. 252, 628; Râdûyânî, Tercümânü’l-belâġa (nşr. Ahmed Ateş), İstanbul 1949, s. 13, 22, 46, 47, 104; Nizâmî-i Arûzî, Çehâr Maķāle, Tahran 1956, s. 89-97; Emîn Ahmed-i Râzî, Heft İķlîm, Tahran 1340 hş./1961, II, 7-9; Hidâyet, MecmaǾu’l-fuśaĥâǿ, Tahran 1295, I, 482-485; Mehdî-i Dırahşân, EşǾâr-ı Ĥakîm Kisâǿî-yi Mervezî ve Taĥķīķ der Zindegân ve Âŝâr-ı û, Tahran 1364 hş./1985; M. Emîn Riyâhî, Kisâǿî-yi Mervezî, Zindegî, Endîşe ve ŞiǾr-i û, Tahran 1367 hş./1988; Ca‘fer Şiâr, Güzîde-i EşǾâr-ı Kisâǿî, Tahran 1366 hş./1987; Tevfîk Hâşimpûr-i Sübhânî, Ferrûhi-yi Sîstânî ve Kisâǿî-yi Mervezî, Tahran 1368 hş./1989; Bedîüzzaman Fürûzanfer, “Kisâǿî-yi Mervezî”, Armaġān, I, Tahran 1309 hş./1930, s. 27-34; Abbas İkbâl, “Kisâǿî-yi Mervezî”, Îrânşehr, I, Berlin 1340, s. 337-341; Ali Kavim, “Kisâǿî-yi Mervezî”, Armaġān, XXIV (1328 hş./1949), s. 241-251; J. H. Kramers, “Kisâî”, İA, VI, 824-825; a.mlf. - [J. T. P. De Bruijn], “Kisāǿī”, EI² (Fr.), V, 172-173.
Mürsel Öztürk