KATRÜ’n-NEDÂ

(قطر الندى)

İbn Hişâm en-Nahvî’nin (ö. 761/1360) nahve dair eseri.

Tam adı Ķaŧrü’n-nedâ ve bellü’ś-śadâ olan eser temel gramer kurallarını özlü ifadelerle anlatan bir giriş niteliğindedir. Nahiv ağırlıklı olmakla birlikte kısmen sarf konularını da içeren eserde benzer konular birleştirilmiş, farklı görüşler ve hatalı bulunan fikirlerle tercih edilen görüşler kısaca belirtilmiştir. İbn Usfûr el-İşbîlî’nin Şerĥu Cümeli’z-Zeccâcî’si, Ebû Ali el-Fârisî’nin el-Ĥalebiyyât’ı, Zemahşerî’nin Keşşâf’ı ile el-Enmûzec’i eserin belli başlı kaynakları arasında sayılabilir. Müellif yer yer Sîbeveyhi, Ahfeş el-Evsat, Ferrâ, Ali b. Hamza el-Kisâî, İbn Serrâc, Müberred, Zeccâc ve İbn Harûf’un görüşlerine de başvurmuştur.

Ķaŧrü’n-nedâ’nın müstakil olarak ve daha ziyade müellifin şerhiyle birlikte birçok baskısı yapılmıştır (Bulak 1253; Kahire 1274, 1278, 1280, 1963). Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd eseri Sebîlü’l-hüdâ bi-taĥķīķi Şerĥi Ķaŧri’n-nedâ adlı ta‘likiyle (Kahire 1386/1966), Tâhâ Muhammed ez-Zeynî ile Muhammed Abdülmün‘im Hafâcî de gerekli açıklamalar ve ilâve ettikleri alıştırmalarla birlikte yayımlamışlardır (Kahire 1388/1969).

Yüzyıllarca okunan eser hakkında şerh, hâşiye, nazma çekme ve tercüme türü birçok çalışma yapılmıştır. Ķaŧrü’n-nedâ üzerine başta müellifi olmak üzere birçok kişi şerh yazmıştır. Ahmed el-Fâkihî (Mücîbü’n-nidâ ilâ Şerĥi Ķaŧri’n-nedâ, Bulak 1264; Kahire 1281; Bombay 1880), Ma‘mer İbn Abdülkavî, Abdülmelik el-Assafî (Bülûġu’l-merâm li-Küteyyibi Ķaŧri’n-nedâ li’bn Hişâm), İsmâil b. Temîm el-Cevherî, Moulvi Irtiza Alikhan (Medres 1889) ve İbrâhim el-Endelüsî’nin şerhleri bunlardan bazılarıdır (Brockelmann, GAL, II, 28; Suppl., II, 17).

Yûsuf el-Feyşî, Ahmed ed-Delcemûnî, Ahmed eş-Şücâî (Bulak 1272; Kahire 1299), Hasan İbn Abdülkebîr (Tunus 1281), Abdürrahîm es-Süveydî, Mahmûd el-Âlûsî, Ebû Bekir eş-Şenevânî ve Muhammed b. Âşûr et-Tâhir (Hediyyetü’l-erîb ilâ aśdaķi’l-ĥabîb, Kahire 1296) müellifin şerhine hâşiye yazanlar arasında zikredilebilir. Ahmed el-Fâkihî şerhine de hâşiyeler yazılmıştır. Bunlardan Yâsîn el-Uleymî (Kahire 1299), Ali en-Nebtîtî (İcâbetü ŧullâbi’l-hüdâ, Jerusalem 1320) ve Mahmûd el-Âlûsî (Kahire 1320) hâşiyeleri basılmıştır.

Ķaŧrü’n-nedâ ve müellif şerhinde örnek (şâhid) olarak geçen 150’yi aşkın şiir de ayrıca şerhedilmiştir. Ebü’l-Kāsım b. Muhammed el-Bicâî, Sâdık b. Ali el-Hüseynî, Muhammed eş-Şirbînî, Ahmed b. Kāsım el-Ubâdî, Cemâleddin el-Kabbânî, Muhammed Emîn el-Müderris ve Osman b. Mekkî ez-Zebîdî (MeǾâlimü’l-iķtidâ şerĥu şevâhidi Ķaŧri’n-nedâ, Kahire 1324) bu tür şerh yazan müelliflerdendir.

Eser, Abdülazîz el-Fergalî (Nažmü Ķaŧri’n-nedâ, Bulak 1244), Saîd b. Abdullah el-Himyerî (Nažmü’l-Ķaŧr), Süleyman Bek eş-Şâvî (Nažmü’l-Ķaŧr), Saîd el-Amrî (Neşǿetü’ŧ-ŧullâb ve behcetü’l-aĥbâb) gibi müellifler tarafından nazma çekilmiştir. Kitabın bazı bölümleri ayrıca şerhedilmiştir. Sâdık b. Ali el-Hüseynî’nin Muħtârât min Kitâbi’l-Ķaŧr, İsmâil b. Gānim el-Cevherî ile Nu‘mân el-Âlûsî’nin Şerĥu Dîbâceti Ķaŧri’n-nedâ ve Muhammed b. Ahmed Aliş’in Ħâtimetü Şerĥi Ķaŧri’n-nedâ adlı eserleri bu tür çalışmalar arasındadır (Ķaŧrü’n-nedâ üzerine yapılan bütün çalışmalar için bk. Ali Fevde Nîl, s. 107-110; Brockelmann, GAL, II, 28; Suppl., II, 16-17). A. Goguyer, Şerĥu Ķaŧri’n-nedâ’yı La pluie de rosée et l’étanchement du soif adıyla Fransızca’ya çevirmiştir (Leiden 1887).


BİBLİYOGRAFYA:

İbn Hişâm en-Nahvî, Şerĥu Ķaŧri’n-nedâ (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), [baskı yeri ve tarihi yok] (Dârü’l-fikr); Keşfü’ž-žunûn, II, 1352; Brockelmann, GAL, II, 27-28; Suppl., II, 16-17; Ali Fevde Nîl, İbn Hişâm el-Enśârî: Âŝâruhû ve meźhebühü’n-naĥvî, Riyad 1406/1985, s. 95-117.

M. Reşit Özbalıkçı