KASSÂM, İzzeddin
(عزّ الدين القسّام)
Muhammed İzzüddîn b. Abdilkādir b. Mustafâ el-Kassâm (1882-1935)
Filistin’in bağımsızlığı için mücadele eden Kassâmiyye hareketinin önderi.
Suriye’de Lazkiye’nin güneydoğusunda bir liman şehri olan Cebele’de doğdu. Babası bir medresede müderris ve şeriat mahkemesinde üye idi; aynı zamanda Kādirî tarikatının o bölgedeki mürşidi olarak tanınıyordu. İzzeddin on dört yaşında iken kardeşi Fahreddin ile birlikte Kahire’ye Ezher’e gitti ve 1909’a kadar süren eğitimi sırasında Muhammed Abduh ve Muhammed b. Abdülmâlik el-Alemî gibi hocalardan faydalandı; M. Reşîd Rızâ, İzzeddin Alemüddin et-Tenûhî, Züheyr eş-Şâvîş ve Ali et-Tantâvî gibi şahsiyetlerle dostluk kurdu. Cebele’ye döndükten sonra babasının medresesine müderris oldu; aynı zamanda Mansûrî ve İbrâhim b. Edhem camilerinde vâizlik görevi üstlendi. Kassâm, İtalyanlar’ın Libya’ya saldırmasına karşı (1911) önce düzenlediği gösteri hareketleriyle katıldı. Ardından halkı silâhlı mücadeleye çağırmaya, gönüllü asker ve para toplamaya girişti; Osmanlı askerlerini desteklemek için bir de marş yazdı.
Kassâm, sayıları 250’yi bulan gönüllüleriyle birlikte Trablusgarp’a gitmek için bir ay bekledikten sonra Balkan Savaşı’nın çıkması ve İtalyanlar’la bir anlaşmaya varılması üzerine cepheye gidemeden geri döndü. I. Dünya Savaşı başladığında doğrudan Osmanlı ordusu saflarında çarpışmak üzere müracaat etti. Bunun üzerine askerî eğitimden geçirildikten sonra cephede garnizon imamı olarak görevlendirildi. Ortadoğu’nun Osmanlı Devleti’nden ayrılması meselesi ortaya çıkınca Cebele’ye döndü ve bir halk ordusu oluşturdu. Savaşın ardından Fransızlar Suriye’ye yerleştiğinde Ömer el-Baytâr ile birlikte direniş hareketine başladı. Fransızlar tarafından idam talebiyle aranmaya başlanınca Filistin’e geçerek Hayfa’ya yerleşti (1921).
Hayfa’da ders vermeye başlayan ve bir yandan da İstiklâl Camii’nde imam-hatiplik yapan Kassâm 1926’da Cem‘iyyetü’ş-şübbâni’l-müslimîn’e girdi ve bir süre sonra da başkanlığına seçildi. Bu vesileyle köyleri dolaşmaya başladı, İngiliz işgaline ve siyonist harekete karşı halkı bilgilendirmek imkânı elde etti. Yahudilere arazi satılmasına şiddetle karşı çıkarak bunun önlenmesini istedi. Çevresinde toplanan ve “meşâyih” (kendisinin ölümünden sonra Kassâmiyyûn) denilen taraftarlarının örgütlenmelerini sağladı. 1930’dan itibaren resmî nikâh memuru olarak görevlendirildi.
Kassâm, siyonizmin İngiliz manda idaresi tarafından desteklendiği kanaatiyle esas mücadelenin İngilizler’e karşı yürütülmesi gerektiğine inanıyordu. Dolayısıyla genel bir mücadele için hazırlıklarını tamamladıktan sonra Balfour Deklarasyonu’nun yıldönümünde hareketi başlattı (2 Ekim 1935). Fakat ilerleyen günlerde İngilizler teşkilâtın gizli karargâhını bastılar ve Nablus-Cenîn arasındaki Ya‘büd mevkiindeki çatışma neticesinde Kassâm öldürüldü (20 Kasım 1935). Cenazesi Hayfa’ya götürülerek ertesi gün defnedildi. Bu çatışma İngilizler’e karşı yürütülen silâhlı mücadelenin başlangıcı olmuş, daha sonra 19 Nisan 1936 günü patlak veren ve ilk intifâda sayılan Filistin ayaklanmasında Kassâmcılar önemli rol oynamışlardır.
İzzeddin el-Kassâm’ın hareketi, İngiliz idaresine karşı cihad fikrinde birleştiği diğer hareketlerden, özellikle Mısır’daki İhvân-ı Müslimîn’den daha çok askerî tarafı ağır basan bir hareket olmasıyla ayrılır. Nitekim Filistinli bazı gruplar 1980’lerin sonlarında askerî kanatlarına İzzeddin el-Kassâm adını vermişlerdir. Kassâm, Suriyeli liderlerden Muhammed Kâmil el-Kassâb ile birlikte Muhammed Şubhî Huzeyrân’a reddiye olarak başta cenaze konusu olmak üzere bid‘atlara dair bir de kitap yazmıştır (en-Naķd ve’l-beyân fî defǾi evhâmi Ħuzeyrân, Dımaşk 1925).
BİBLİYOGRAFYA:
S. J. H. Simpson, Palestine: Report on Immigration, Land, Settlement and Development, London 1930, s. 35-36, 52-56; Subhî Yâsîn, eŝ-Ŝevretü’l-ǾArabiyyetü’l-kübrâ fî Filisŧîn: 1936-1939, Dımaşk 1959, s. 23-26; Muhammed İzzet Derveze, Ĥavle’l-ĥareketi’l-ǾArabiyyeti’l-ĥadîŝe, Sayda, ts., s. 116 vd.; Semih Hamûde, el-VaǾy ve’ŝ-ŝevre: Dirâse fî ĥayâti ve cihâdi’ş-şeyħ Ǿİzzeddîn el-Ķassâm: 1882-1935, Amman 1986; S. Abdullah Schleifer, “The Life and Thought of Izziddin al-Qassam”, IQ, XXIII/2 (1979), s. 61-81; Basheer M. Nafi, “Shaykh ǾIzz Al-Dīn Al-Qassām: A Reformist and a Rebel Leader”, Journal of Islamic Studies, VIII/2, Oxford 1997, s. 185-215; “Ǿİzzüddîn el-Ķassâm”, Mv.F, III, 229-231; Ph. Mattar, Encyclopedia of the Modern Middle East, New York 1996, III, 1498-1499.
Mustafa L. Bilge