KÂŞİFÜLGITÂ, Muhammed Hüseyin
(محمد حسين كاشف الغطاء)
Kâşifü’l-gıtâ’ Muhammed Hüseyn b. Alî b. Rızâ en-Necefî (1877-1954)
Merci-i taklîd Şiî âlimi.
Necef’te doğdu. Ailesinin tanınmış diğer şahsiyetleri gibi dedesinin dedesi Ca‘fer b. Hızır Kâşifülgıtâ’nın lakabıyla anılır. Necef’teki geniş ilim muhitinde yetişti. Arap dili ve edebiyatı, şer‘î ve aklî ilimler yanında riyâziyyât, hesap ve astronomi de okudu, genç yaşta adını duyurdu. Hocaları arasında Mirza Muhammed Bâkır Istahbânâtî, Ahmed Şîrâzî, Muhammed Rızâ Necefâbâdî, Ahund Molla Horasânî, Muhammed Kâzım Tabâtabâî Yezdî, Mirza Hüseyin Halîlî, Mirza Hüseyin Nûrî gibi âlimler bulunmaktadır. Hocası Muhammed Kâzım Tabâtabâî, kendisine getirilen dinî meseleleri halletmek ve anlaşmazlıklara çözüm bulmak üzere onu ve ağabeyi Ahmed’i görevlendirmiştir.
1911’de hacca giden Kâşifülgıtâ dönüşte Şam, Beyrut, Sayda ve ardından Kahire’ye de gitti. Suriye, Lübnan ve Mısır’da geçirdiği üç yıl boyunca bu ülkelerin âlimleriyle görüştü, çeşitli konferanslar verdi; birçok gazete ve dergide makale ve şiirleri yayımlandı. Ayrıca kitaplarını ve neşre hazırladığı bazı eserleri neşretme imkânı buldu. 1914’te Irak’a dönünce, İngilizler’e karşı Osmanlı ordusu saflarında savaşmak üzere Tabâtabâî’nin oğlu Seyyid Muhammed’in başkanlığında bir grup âlimle birlikte Küveyt’e gitti. Savaştan sonra Necef’e döndü ve hocası 1919’da ölünce onun vasiyeti üzerine ağabeyi ile beraber merci-i taklîd makamına geçti. Ağabeyi de bir süre sonra vefat ettiğinden
Irak aşiretlerinin büyük bir kısmı, İran, Hindistan, Afganistan, Katîf ve Maskat’ta bazı Şiî kesimlerince merci-i taklîd olarak tanındı.
Sünnîler’le yakınlık fikrini savunan ve bunu fiilen gerçekleştirmek için gayret gösteren âlimler arasında yer alan Kâşifülgıtâ 1931 yılında Kudüs’te toplanan İslâm Konferansı’na katıldı. 1933’te İran’a yaptığı seyahat sırasında Hemedan, Tahran, Horasan, Şîraz ve diğer bazı şehirleri dolaştı. 1947, 1948 ve 1950 yıllarında da İran’a çeşitli vesilelerle gitti. 1952 Şubatında İslâm Konferansı’na iştirak etmek üzere Karaçi’de bulundu. 22 Nisan 1954’te Lübnan’ın Bihamdûn şehrinde, İslâm ve Hıristiyanlığın mânevî değerleri ve bunların genç nesillere aktarılması, her iki dinin komünizme karşı tutumları konularında müslüman ve hıristiyan din adamlarının çağrıldığı konferansa katılması için Amerika’dan yapılan daveti reddetti. Ancak el-Müŝülü’l-Ǿulyâ fi’l-İslâm lâ fî Biĥamdûn adıyla bir tebliğ göndererek konuyla ilgili görüşlerini açıkladı ve İngiltere ile Amerika’nın sömürgeci politikalarını eleştirdi. Irak’ta son dönemde dinî liderliği ve ilmî çalışmaları yanında ıslahatçı kişiliği, sömürgeciliğe karşı verdiği mücadele ile de tanınan Kâşifülgıtâ 19 Temmuz 1954’te İran’ın Kerend şehrinde vefat etti, cenazesi Necef’e götürülerek daha önce hazırlattığı kabrine defnedildi.
Eserleri. Kâşifülgıtâ, çeşitli konularda seksen civarında eser ve risâle kaleme almış olup bunlardan basılanların başlıcaları şunlardır: 1. Nažmü Keşfi’l-estâr Ǿan vechi’l-ġāǿib Ǿani’l-ebśâr (Tebriz 1318). Hüseyin b. Muhammed Takī en-Nûrî’nin eserinin manzum hale getirilmiş şeklidir. 2. ed-Dîn ve’l-İslâm (ed-DaǾvetü’l-İslâmiyye, I-II, Sayda 1330-1331). 3. ǾAynü’l-Mîzân (Sayda 1330). Cemâleddin el-Kāsımî’nin Mîzânü’l-cerĥ ve’t-taǾdîl adlı eserini tenkit ettiği bir çalışmadır (Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa, XV, 373). 4. el-MürâcaǾâtü’r-Reyĥâniyye (el-MüŧâlaǾât ve’l-mürâcaǾât, en-Nuķūd ve’r-rudûd, I-II, Beyrut-Sayda 1331). Emîn er-Reyhânî, Anistâs el-Kermilî, Târîħu âdâbi’l-luġati’l-ǾArabiyye adlı eseri vesilesiyle Corcî Zeydân, Ezher hocalarından Yûsuf ed-Dicvî ve Cemâleddin el-Kāsımî ile olan tartışmalarını ihtiva etmektedir. 5. et-Tavżîĥ fî beyâni mâ hüve’l-İncîl ve men hüve’l-Mesîĥ (I, Sayda 1331; II, Bağdad 1346). 6. el-Âyâtü’l-beyyinât fî ķamǾi’l-bidaǾ ve’đ-đalâlât (Necef 1335, 1345). Emevîler, Bahâîler, Vehhâbîler ve materyalistlere reddiye mahiyetinde çeşitli risâlelerden oluşmaktadır. 7. Ĥâşiye Ǿalâ Tebśırati’l-müteǾallimîn (Bağdad 1338). 8. Vecîzetü’l-aĥkâm (Bağdad 1338, 1360; Necef 1366). 9. el-Arż ve’t-türbetü’l-Ĥüseyniyye (Necef 1345, 1365, 1373, 1380; Sayda 1351). Bu risâlenin Yeryüzü ve Hüseyn’in Toprağı adıyla Abdülbaki Gölpınarlı tarafından yapılan özet tercümesi Ca’ferî Mezhebi ve Esasları’nın (aş. bk.) sonunda yayımlanmıştır. 10. Nebźe mine’s-siyâseti’l-Ĥüseyniyye (Necef 1345, 1373). 11. el-Mevâkibü’l-Ĥüseyniyye (Necef 1345). el-Âyâtü’l-beyyinât adlı eserinin bir bölümünü oluşturan risâlesidir. 12. Suǿâl ve cevâb: Fetâvâ (Necef 1348, 1370). 13. Aślü’ş-ŞîǾa ve uśûlühâ. Şîa’nın akaid ve fıkıh konusundaki temel esaslarının ele alındığı bir eser olup birçok defa basılmış (Sayda 1351; Bağdad 1363; Beyrut 1963, 7. bs. Necef 1355, 1381; Beyrut 1410/1990), Farsça (Kitâb-ı Rîşeh-i ŞîǾa ve Pâyhâ-yi Ân [trc. Ali Rızâ Hüsrevânî], Tahran 1317, 1371), İngilizce ve Türkçe’ye (Ca‘ferî Mezhebi ve Esasları, trc. Abdülbâkıy Gölpınarlı, İstanbul 1960, 1966; Kum 1412/1992, 5. bs.) çevrilmiştir. 14. Ĥâşiye Ǿalâ Sefîneti’n-necât (I-IV, Necef 1355-1356, 1364). Ağabeyi Ahmed Kâşifülgıtâ’nın eseri üzerine kaleme aldığı bir hâşiye olup Sefînetü’n-necât’ın Farsça tercümesi olan ǾAynü’l-ĥayât üzerine de bir hâşiye yazmıştır (Bombay 1340-1341). 15. Mîŝâķu’l-vaŧani’l-ǾArabî (Necef 1358; Bağdad 1958; Kerbelâ 1960). 16. Taĥrîrü’l-Mecelle (I-V, Necef 1359-1362). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’de gördüğü eksiklikleri tamamlamak maksadıyla kaleme aldığı bir şerhtir. 17. Zâdü’l-muķallidîn (Necef 1366, 1372). Fıkha dair Farsça bir eserdir. 18. Ĥâşiye Ǿale’l-ǾUrveti’l-vüŝķā (Necef 1367). Hocası Tabâtabâî’nin eserine yazdığı hâşiyedir. 19. el-Firdevsü’l-aǾlâ (Necef 1371; Tebriz 1372). Bazı şer‘î hükümlerin illet ve hikmetlerine dairdir. 20. Menâsikü’l-ĥac (Necef 1371). 21. el-Müŝülü’l-Ǿulyâ fi’l-İslâm lâ fî Biĥamdûn (Necef 1373; Tahran 1403). Ali Şerîatî tarafından Farsça’ya tercüme edilmiştir (Meşhed 1334). 22. el-Muĥâvere maǾa’s-sefîreyn el-Emrîkî ve’l-Birîŧânî (Necef 1373). 23. Mebâdi’l-îmân (Necef 1378, 1387). 24. Cennetü’l-meǿvâ (Tebriz 1380). 25. Maķtelü’l-Ĥüseyin (Necef 1384). 26. Fi’s-Siyâse ve’l-ĥikme (nşr. Abdülhalîm Âl-i Kâşifülgıtâ, Beyrut 1401/1981). 27. Naķżu fetâva’l-Vehhâbiyye. el-Âyâtü’l-beyyinât adlı kitabının bir bölümünü oluşturan risâlesidir (nşr. Seyyid Gıyâs Tu’me, Kum 1416/1995). 28. el-ǾAbeķātü’l-Ǿanberiyye fi’ŧ-ŧabaķāti’l-CaǾferiyye. Kâşifülgıtâ ailesinin atası ve diğer önemli kişilerinin biyografisine dair olup XVIII-XIX. yüzyıllarda Necef’in sosyal ve siyasal tarihiyle buradaki dinî önderlik konusunda önemli bir kaynaktır. Cevdet el-Kazvînî tarafından Ca‘fer b. Hızır Kâşifülgıtâ’nın Menhecü’r-reşâd li-men erâde’s-sedâd adlı eseriyle birlikte neşredilmiştir (Beyrut 1418/1998) (eserlerinin bir listesi için bk. C. Avvâd, III, 144-147; Âgā Büzürg-i Tahrânî, Ŧabaķātü aǾlâmi’ş-ŞîǾa, I/2, s. 619; Ca‘fer Bâkır Âl-i Mahbûbe, III, 184-186).
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed Hüseyin Kâşifülgıtâ, Fi’s-Siyâse ve’l-ĥikme (nşr. Abdülhalîm Âl-i Kâşifülgıtâ), Beyrut 1401/1981, neşredenin girişi, s. 5-18; a.mlf., el-ǾAbeķātü’l-Ǿanberiyye fi’ŧ-ŧabaķāti’l-CaǾferiyye (nşr. Cevdet el-Kazvînî), Beyrut 1418/1998, s. 12-18 (kendi yazdığı biyografisi); C. Avvâd, MuǾcemü’l-müǿellifîne’l-ǾIrâķıyyîn, Bağdad 1969, III, 144-147; Hanbâbâ, Fihrist-i Kitâbhâ-yi Çâpî-yi ǾArabî, Tahran 1344 hş., s. 6, 43, 63, 158, 165, 225, 255, 274, 289, 371, 404, 406, 642, 662, 779, 784, 810, 829, 890, 933, 938, 943, 966; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa ilâ teśânîfi’ş-ŞîǾa, Beyrut 1403/1983, X, 20; XV, 373; XVIII, 11; XXI, 295; XXIII, 232; XXIV, 222, 295-296; a.mlf., Ŧabaķātü aǾlâmi’ş-ŞîǾa, Meşhed 1404, I/2, s. 612-619; Muhammed Hırzüddin, MaǾârifü’r-ricâl (nşr. M. Hüseyin Hırzüddin), Kum 1405, II, 272-276; Ca‘fer Bâkır Âl-i Mahbûbe, Mâżi’n-Necef ve ĥâżıruhâ, Beyrut 1406/1986, III, 182-189; M. Mehdî el-Mûsevî, Aĥsenü’l-vedîǾa fî terâcimi eşheri müctehidî’ş-ŞîǾa, Beyrut 1413/1993, II, 69-70; Ali Ahmed el-Behâdlî, el-Ĥavzetü’l-Ǿilmiyye fi’n-Necef, Beyrut 1413/1993, s. 324-327; İshak Nakkāş, ŞîǾatü’l-ǾIrâķ (trc. Abdülilâh en-Nuaymî), Dımaşk 1996, s. 103-104, 111, 158-160, 221-227, 454-456, 468-469; Hasan Yûsufî Eşkûrî, “Muĥammed Ĥüseyin b. ǾAlî Âl-i Kâşifü’l-ġıŧâǿ”, DMBİ, II, 105-107.
Ahmet Özel