KÂKÎ
(الكاكي)
Kıvâmüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Hucendî el-Kâkî (ö. 749/1348)
Hanefî fakihi.
Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. İlk nisbesinden Mâverâünnehir bölgesindeki Hucend asıllı olduğu anlaşılmakta, şöhret bulduğu Kâkî nisbesinin de Azerbaycan’daki Kâk Kalesi’yle (Dihhûdâ, XI, 15921) ilgisi bulunduğu sanılmaktadır. Tirmiz’de devrin tanınmış Hanefî fakihlerinden Abdülazîz el-Buhârî’den ve Hüsâmeddin es-Sağnakî’den fıkıh okudu. Kırım’a, ardından Kahire’ye giderek oraya yerleşti. Câmi-i Mardînî’de imamlık yaptı. Vefatına kadar öğretim ve fetva ile meşgul oldu.
Eserleri. 1. MiǾrâcü’d-dirâye ilâ şerĥi’l-Hidâye. Burhâneddin el-Mergīnânî’nin el-Hidâye adlı meşhur eserinin şerhidir. Müellif, 21 Muharrem 745’te (4 Haziran 1344) tamamladığı kitabında dört mezhep imamının görüşlerini toplayarak sahih ve tercihe değer olanlarını belirtmiş ve istidlâl yollarını göstermiştir. Eserde zaman zaman soru-cevap metodu kullanılmış, yer yer de el-Hidâye’nin metni olan Bidâyetü’l-mübtedî ile İmam Muhammed’in el-CâmiǾu’ś-śaġīr’inin ibareleri karşılaştırılmıştır. Ayrıca el-Hidâye’de bulunmadığı halde kitabın sonuna Kudûrî’nin el-Muħtaśar’ı esas alınarak ferâiz konusu da ilâve edilmiş, bu bölüm müstakil olarak bazı yazmalarda yer almıştır (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1903/2, vr. 310-343). MiǾrâcü’d-dirâye’nin birçok nüshası günümüze ulaşmıştır (meselâ bk. Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, I-VI, nr. 869; Süleymaniye, I-IV, nr. 552; Kadızâde Mehmed, I-IV, nr. 177; Mahmud Paşa, I-VII, nr. 205; Karaçelebizâde Hüsâmeddin, I-V, nr. 140; Esad Efendi, I-III, nr. 986; Fâtih, I-IV, nr. 1974-1978). 2. ǾUyûnü’l-meźâhibi’(l-erbaǾati’)l-Kâmilî. Dört mezhep imamının görüşlerinin toplandığı eserde hükümlerin delillerine temas edilmemiştir. Kitapta önce Ebû Hanîfe’nin fikirleri kaydedilmiş, ardından diğer görüşlere yer verilmiştir. Kâtib Çelebi, eserin farklı nüshalarında adının ǾUyûnü’l-meźâhibi’l-Kâmilî ve ǾUyûnü’l-meźâhibi’l-Mužafferî olarak kaydedildiğini, ilkinin el-Melikü’l-Kâmil Şa‘bân’a, diğerinin el-Melikü’l-Muzaffer Hâcî’ye ithaf edildiğini ve muhtemelen bunun telif sırasında sultan değişikliğinden kaynaklandığını belirtir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1187). ǾUyûnü’l-meźâhib’in de çok sayıda nüshası zamanımıza ulaşmıştır (meselâ bk. Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 896, Reşid Efendi, nr. 236, Damad İbrâhim Paşa, nr. 698, Mahmud Paşa, nr. 221, 240; TSMK, III. Ahmed, nr. 742). 3. CâmiǾu’l-esrâr fî şerĥi’l-Menâr. Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin usûl-i fıkha dair Menârü’l-envâr adlı eserinin şerhi olup müellif, hocası Abdülazîz el-Buhârî ile Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin eserlerinden büyük ölçüde faydalandığını kaydeder (Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 337, Esad Efendi, nr. 501, Serez, nr. 541, 542, Lala İsmâil, nr. 71, 753; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 615, 616; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 986, 987, 988). 4. Şerĥu Uśûli’l-Bezdevî (Bünyânü’l-vüśûl fî şerĥi’l-uśûl li’l-Bezdevî; Murad Molla Ktp., Murad Molla, nr. 669).
BİBLİYOGRAFYA:
Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđıyye, II, 428; IV, 294-295; Keşfü’ž-žunûn, II, 1187, 1824, 2033; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 186; Bahâ Ahmed el-Meyhî - Muhammed el-Biblâvî, Fihrisü’l-kütübi’l-ǾArabiyyeti’l-maĥfûža bi’l-Kütübħâneti’l-Ħidîviyye, Kahire 1306, III, 82-83; Brockelmann, GAL, II, 253; Suppl., II, 268; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 155; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 265; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 182; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 78; Dihhudâ, Luġatnâme (Muîn), XI, 15921, 15926.
Hüseyin Kayapınar