İZZEDDİN el-KÂŞÎ
(عزّ الدين الكاشي)
İzzüddîn Mahmûd b. Alî b. Muhammed el-Kâşî (el-Kâşânî) en-Netanzî (ö. 735/1334)
Mutasavvıf-şair.
Muhtemelen Kâşânlı olup yine o bölgede bulunan Netanz kasabasında ikamet etmiştir. Sühreverdî tarikatı şeyhlerinden Nûreddin Abdüssamed b. Ali el-İsfahânî’nin müridi olan sûfî Abdürrezzâk el-Kâşânî’nin ders arkadaşı idi. Abdurrahman-ı Câmî, onun Şeyh Nûreddin ve Şeyh Zahîrüddin’in Ali b. Büzgaş vasıtasıyla Sühreverdiyye tarikatının pîri Ebû Hafs Ömer es-Sühreverdî’ye ulaşan icâzetnâmesini kaydeder (Nefeĥât, s. 481).
Eserleri. 1. Miśbâĥu’l-hidâye ve miftâĥu’l-kifâye. Kaynaklarda Şehâbeddin es-Sühreverdî’nin ǾAvârifü’l-maǾârif adlı eserinin Farsça tercümesi olduğu belirtilirse de aslında ǾAvârifü’l-maǾârif ile Muhammed b. İbrâhim el-Kelâbâzî’nin et-TaǾarruf’unu esas alan, bunun yanı sıra Ebû Nasr es-Serrâc’ın el-LümaǾı, Ebû Tâlib el-Mekkî’nin Ķūtü’l-ķulûb’u ve Abdülkerîm el-Kuşeyrî’nin er-Risâle’si gibi temel tasavvufî kaynaklardan da geniş ölçüde faydalanılarak meydana getirilen telif bir eser niteliğindedir. On bölümden (itikad, ilim, mârifet, ıstılahlar, müstahsenât, âdâb, amel, ahlâk, makam, hal) meydana gelen kitabın her bölümünü ayrıca on alt bölüme ayıran İzzeddin el-Kâşî eserini ǾAvârifü’l-maǾârif’ten farklı bir şekilde düzenlemiştir. Farsça nesrin güzel bir örneğini teşkil eden Miśbâĥu’l-hidâye, anlaşılması zor bazı ifadeler ihtiva etmekle beraber genelde sade ve akıcıdır. Eseri daha sonra İmâd-i Fakīh manzum hale getirmiştir (Safâ, III, 1265). Câmî, Nefeĥâtü’l-üns’ün giriş kısmında mârifet ve tevhid konularını işlerken Miśbâĥu’l-hidâye’den yararlanmıştır (Tahran 1291; nşr. Celâleddin Hümâî, Tahran 1325, 1367 hş.). 2. Keşfü’l-vücûhi’l-ġur li-meǾânî Nažmi’d-dür. İbnü’l-Fârız’ın et-Tâǿiyye diye bilinen meşhur kasidesinin şerhidir. Eserde, tasavvufun temel konuları hakkında özlü bilgiler veren bir giriş bölümünden sonra beyitler tek tek ele alınıp Farsça’ya çevrilmiş ve şerhleri yapılmıştır. Kâşî, et-Tâǿiyye’nin diğer şerhlerinin etkisinde kalmamak için bu şerhlere başvurmamaya çalıştığını, eseri tamamıyla kendi tasavvuf anlayışına göre şerhettiğini özellikle belirtir (Tahran 1319; Kahire 1319). Celâleddin Hümâî, bu baskılarda müellif adının Abdürrezzâk el-Kâşânî şeklinde verilmesinin yanlış olduğunu belirterek eserin gerçekte İzzeddin el-Kâşî tarafından kaleme alındığını söyler (Miśbâĥu’l-hidâye, neşredenin girişi, s. 16-19).
Abdurrahman-ı Câmî, İzzeddin el-Kâşî’nin irfan sahibi bir mutasavvıf olduğunu gösteren beş rubâîsini eserine almış (Nefehât, s. 481-482), Lübâbü’l-Ķūt min ħazâǿini’l-melekût ve Şerĥu Suǿâli Kümeyl b. Ziyâd adlı eserler de bazı kaynaklarda İzzeddin el-Kâşî’ye nisbet edilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
İzzeddin el-Kâşî, Miśbâĥu’l-hidâye (nşr. Celâleddin Hümâî), Tahran 1367 hş., neşredenin girişi, s. 2-120; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, III, 315; Câmî, Nefeĥât, s. 481-482; Keşfü’ž-žunûn, II, 1041, 1542, 1711; Hidâyet, Teźkire-i Riyâżü’l-Ǿârifîn, Tahran 1305 hş., s. 221; Brockelmann, GAL Suppl., I, 789; Îżâĥu’l-meknûn, II, 129, 399; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 408; Safâ, Edebiyyât, III, 989, 1264-1265; Zeynüddin Kiyâî Nijâd, Seyr-i Ǿİrfân der İslâm, Tahran 1366 hş., s. 307, 329, 546.
Erhan Yetik