İMÂDÎ

(العمادي)

Hâmid b. Alî b. İbrâhîm ed-Dımaşkī (ö. 1171/1758)

Hanefî fakihi.

10 Cemâziyelâhir 1103 (28 Şubat 1692) tarihinde Dımaşk’ta doğdu. el-Hidâye müellifi Burhâneddin el-Mergīnânî’nin soyundan olup selefleri gibi büyük dedelerinden İmâdüddin’e nisbetle anılır. Dımaşk’ta öğrenim gördü. Hocaları arasında Hanbelî müftüsü Ebü’l-Mevâhib b. Abdülbâkī ed-Dımaşkī, Abdülganî b. İsmâil en-Nablusî, Yûnus b. Ahmed el-Mısrî, Şâfiî müftüsü Ahmed b. Abdülkerîm el-Gazzî sayılabilir. 1128’de (1716) hac farîzasını yerine getirmek üzere gittiği Mekke ve Medine’de bazı âlimlerden ders ve icâzet aldı. Tahsilini tamamladıktan sonra Emeviyye Camii’nde ders vermeye başladı ve 1137 yılı Ramazan ayı ortalarında (Mayıs 1725 sonları) Dımaşk Hanefî müftüsü oldu ve bu görevi vefatına kadar sürdürdü. Bu arada çeşitli medreselerde ders verdi. 6 Şevval 1171 (13 Haziran 1758) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti. Fıkıh, ferâiz ve edebiyat sahasında derin bilgisi bulunan, halkın ve idarecilerin saygı duyduğu İmâdî’nin eserleri birkaçı dışında risâle mahiyetindedir (bir listesi için bk. Murâdî, II, 12).

Eserleri. 1. Muġni’l-müsteftî Ǿan suǿâli’l-müftî (et-Fetâva’l-Ĥâmidiyye). Müftülük yaptığı sırada kendisine gelen sorulara verdiği cevaplardan oluşan iki ciltlik bir eserdir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Fıkhü’l-Hanefî, nr. 3655-3656, 8045). Kitap İbn Âbidîn tarafından delillerin özetlenmesi, sorular ve cevapların kısaltılması, tekrarlar ve çok yaygın meselelerin çıkarılması suretiyle el-ǾUķūdü’d-dürriyye fî tenķīĥi’l-Fetâva’l-Ĥâmidiyye adıyla ihtisar edilmiştir (I-II, Bulak 1300; Kahire 1310). 2. Miśbâĥu’l-felâĥ şerĥu Nûri’l-îżâĥ. Şürûnbülâlî’nin Hanefî fıkhına dair Nûrü’l-îżâĥ adlı eserinin şerhidir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Fıkhü’l-Hanefî, nr. 6160). 3. Cemâlü’ś-śûreti ve’l-liĥye fî tercemeti seyyidinâ Diĥye. Sahâbeden Dihye b. Halife el-Kelbî’nin hayatına dairdir (Princeton Üniversitesi Ktp., Yahuda, nr. 509; Medine el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye, nr. 90; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3445, vr. 144-146). 4. el-Ĥavķale (Ħarķale) fi’z-zelzele. 1171 (1757) yılında Dımaşk’ta meydana gelen deprem hakkındadır (el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye, nr. 90; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3444, vr. 25-27). 5. Beyânü iħtilâfi ârâǿi’l-muĥaķķıķīn fî mesǿeleti rucûǾi’n-nâžır Ǿale’l-müstaĥıķķīn. Vakfın zaruri ihtiyaçları olduğu halde vakıf görevlisinin (nâzır) lehtarlara verdiğine dönebilmenin hükmünü konu alır (Dârü’l-kütübi’z-Zahiriyye, nr. 4260; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3444, vr. 62-65). 6. el-İtĥâf fî şerĥi ħuŧbeti’l-Keşşâf. Zemahşerî’ye ait el-Keşşâf adlı tefsirin girişinin şerhidir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3444, vr. 1-25).

İmâdî’nin diğer eserleri de şunlardır: Đavǿü’ś-śabâĥ fî tercemeti seyyidinâ Ebî ǾUbeyde b. el-Cerrâĥ (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3444, vr. 72-89; Princeton Üniversitesi Ktp., Yahuda, nr. 509); Ķurretü Ǿayni’l-ĥažži’l-evfer fî tercemeti’ş-Şeyħ Muĥyiddîn el-Ekber (Medine el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye, nr. 90; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3445, vr. 66-85); ed-Dürrü’l-müsteŧâb fî muvâfaķāti ǾÖmer b. el-Ħaŧŧâb ve Ebî Bekr ve ǾAlî Ebî Türâb ve tercemetühüm maǾa Ǿiddetin mine’l-aśĥâb (Nuruosmaniye Ktp., nr. 428, 575; Bağdat, Evkaf, Hadis, nr. 2952; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3445, vr. 151-226; Târih, nr. 268); el-LümǾa fî beyâni (taĥrîmi)’l-mütǾa (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Fıkhü’l-Hanefî, nr. 7077, müellif hattı; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3444); Miśbâĥu’l-felâĥ fî duǾâǿi’l-istiftâĥ (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3444, vr. 90-128); el-Ǿİķdü’ŝ-ŝemin fî tercemeti Śâĥibi’l-Hidâye el-İmâm Burhâniddîn (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 3445, vr. 146-149).

Müellifin çeşitli konularda yazmış olduğu yirmi kadar risâlesi yine Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’deki iki mecmua içinde bulunmaktadır (nr. 3444, 3445).

BİBLİYOGRAFYA:

Murâdî, Silkü’d-dürer, II, 11-17; Serkîs, MuǾcem, I, 152, 153; Brockelmann, GAL Suppl., II, 434; Îżâĥu’l-meknûn, I, 13, 19, 48, 96, 291, 315, 365, 390, 424, 432, 447, 496; II, 69, 74, 105, 117, 156, 223, 247, 493, 495, 520, 579, 670, 675, 676; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 261; Fuâd Seyyid, Fihristü’l-maħŧûŧât, Kahire 1380-83/1961-63, I, 8, 9, 57, 159, 172, 176, 220, 290, 296, 305, 344, 357, 368, 374, 384, 426, 451; II, 102, 103, 107, 128, 137, 201, 224, 227, 281; III, 57, 67, 123, 173; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 208; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerriħîne’d-Dımaşķıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 358-359; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 133-134; M. Mutî‘ el-Hâfız, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: el-Fıķhü’l-Ĥanefî, Dımaşk 1400-1401/1980-81, I, 113, 488-492; II, 9, 132, 175-176, 190-191; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 146-147.

Saffet Köse