İKDAM
(اقدام)
1894-1928 yılları arasında günlük olarak yayımlanan siyasî, ilmî gazete.
Türk basınının en uzun süreli günlük gazetelerinden olan İkdam’ın ilk sayısı 1 Muharrem 1312’de (5 Temmuz 1894) yayımlanmış, 23 Şubat 1325’e (8 Mart 1910) kadar 5557 sayı çıktıktan sonra 1 Mart 1326 - 12 Şubat 1327 (14 Mart 1910 - 25 Şubat 1912) tarihleri arasında 607 sayı Yeni İkdam, 13 Şubat 1327 - 28 Şubat 1328 (26 Şubat 1912 - 10 Ağustos 1912) arasında 166 sayı İktihâm, 28 Temmuz 1328’de (10 Ağustos 1912) tekrar İkdam adıyla ve 5558 numara ile yayımına devam etmiş, 31 Aralık 1928’de 11384 numaralı nüshası ile yayın hayatına son vermiştir. Böylece farklı isimler altında toplam 12157 sayı çıkmış olan İkdam’ın 1-31 Aralık 1928 tarihli sayıları (11354-11384) yeni harflerle basılmıştır. Sahibi Ahmed Cevdet’in 27 Mayıs 1935’te ölümünden sonra Ali Naci Karacan İkdam, Halk Gazetesi (12 Ocak - 13 Ağustos 1939, 210 sayı), Velid Ebüzziya İkdam, Sabah Postası (14 Ağustos - 31 Aralık 1939, 139 sayı), Edhem İzzet Benice 24 Mayıs 1961’e kadar devam eden İkdam Gece Postası adlı gazeteleri yayımlamışlardır.
II. Abdülhamid dönemi gazeteleri içinde önemli bir yeri olan ve yönetime uyum sağlayan İkdam’ın tirajı 15.000 civarında iken Meşrutiyet’in ilânı günlerinde 40.000’e kadar çıkmıştır. Gazete İttihat ve Terakkî iktidarı döneminde muhalefete geçtiğinden sahibi Ahmed Cevdet 1909’da Avrupa’ya kaçmak zorunda kalmış ve yazılarını oradan göndermiştir.
Genç yazarlar için tecrübe sahası olan İkdam’ın (“İkdam’ın Otuz Beşinci Sene-i Devriyesi”, 1 Temmuz 1927) kadrosunda yer alan önemli isimler arasında Ahmed Cevdet, Abdullah Zühdü, Mustafa Reşid, Hüseyin Dâniş, Sâmih Rifat, Lutfi Fikri, Hüseyin Kâzım Kadri, Bahâî takma adıyla Veled Çelebi, Müftüoğlu Ahmed Hikmet, Şehabeddin Süleyman, Hamdullah Suphi (Tanrıöver), Rauf Yektâ, M. Nûri Şeydâ, Sâlih Zeki, Ahmed Naim, Ali Rızâ Seyfi, Necip Âsım (Yazıksız), Abdurrahman Şeref, Ali Emîrî Efendi, Celâl Esat (Arseven), Selim Sırrı (Tarcan), Halil Hâlid, Ispartalı M. Hakkı, Rıza Nur, Hüseyin Cahit (Yalçın), Celâleddin Ârif, Babanzâde İsmail Hakkı, Mehmed Câvid, Mustafa Sabri, Gümülcineli İsmail, Necmeddin Sâdık (Sadak), Burhaneddin (Tepsi), Mahmud Sâdık, Ahmed Emin (Yalman) sayılabilir. Haber toplama işine de büyük önem vermiş olan gazete şehir haberlerini sayısı on beşi bulan muhabir kadrosuyla izlemiş, böylece muhabir kullanma geleneğinin temellerini atmıştır. Yurt dışında da muhabirleri bulunan İkdam’ın bu özelliğiyle tanınmış yazarlarının başında “İkdam’ın Paris muhabiri” sıfatıyla Ali Kemal gelir.
Yayın hayatı boyunca değişmez ilkelerinden biri Türkçülüğü ve Türkçeciliği olan İkdam aynı fikri paylaşan pek çok yazarı bünyesinde toplamış, zamanla dil konusundaki politikasını da “Türk dilinin sadeleştirilmesi, Türk köylüsünün kendi diliyle yazılanları anlayabilmesi” olarak belirtmiştir (Yeni İkdam, 31 Mart 1910). Kullandığı açık ve sade diliyle halk tarafından da beğenilip benimsenmiş, özellikle dil ve tarih alanında Türkçülük
akımına öncülük yapmıştır. İkdam, çıkışından üç yıl sonra Türk basınında ilk defa olmak üzere başlığına “Siyasî, ilmî, iktisadî Türk gazetesidir” ifadesini yerleştirmesiyle de dikkati çeker.
İstanbul’a dönen Ali Kemal’in başyazarlığında yayımlanmaya başladığı dönemde İkdam II. Meşrutiyet’in önemli yayın organlarından biri olmuştur. Ahmed Cevdet’le İsviçre’de görüşen Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu) İkdam üzerindeki tasarrufu ise 1919 yılında başlar ve bu dönemde gazetenin muhabir ve yazı işleri kadrosunda değişiklik yapılıp İlhami Safa, Âbidin Daver gibi isimler gazetenin bünyesine dahil edilir. Yakup Kadri’nin Mütareke ve Millî Mücadele döneminde millî dava çizgisinde bir yayın politikası kazandırdığı İkdam, İstiklâl Savaşı yıllarında Ankara’ya muhabir gönderen ilk gazete olmuştur.
İkdam zengin iç ve dış haberler, ciddi, seviyeli ve ilgi çekici makaleler yanında Ahmed Midhat, Fatma Aliye, Recâizâde Ekrem, Abdülhak Hâmid (Tarhan), Hüseyin Rahmi (Gürpınar), Yakup Kadri gibi edebiyatçıların roman, hikâye ve tiyatro tefrikaları; Ahmed Râsim, Cenab Şahabeddin, Halit Ziya (Uşaklıgil), Sâmipaşazâde Sezai, Ali Reşad, Abdurrahman Şeref gibi yazarların edebî, tarihî yazı ve sohbetleriyle de okuyucunun ilgisini çekmiştir.
Ahmed Cevdet, İkdam’la birlikte Türk kültür ve tarihine hizmet eden bazı eserleri de Kitâbhâne-i İkdâm adı altında on sekiz numaraya kadar devam eden bir seri kitap da yayımlamıştır (bk. AHMED CEVDET, İkdamcı).
BİBLİYOGRAFYA:
Hüseyin Cahid [Yalçın], Kavgalarım, İstanbul 1326, s. 48-92; Ragıp Özdem, “Tanzimattan Beri Yazı Dilimiz”, Tanzimat I, İstanbul 1940, s. 915-917; Münir Süleyman Çapanoğlu, Basın Tarihine Dair Bilgiler ve Hatıralar, İstanbul 1962, s. 48-54, 126-127; Füruzan Husrev Tökin, Basın Ansiklopedisi, İstanbul 1963, s. 74-75; Enver Behnan Şapolyo, Türk Gazetecilik Tarihi ve Her Yönü ile Basın, Ankara 1969, s. 166-167; Hıfzı Topuz, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, İstanbul 1973, s. 73-75; Hilmi Ziya Ülken, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul 1979, s. 211, 334-335; M. Nuri İnuğur, Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul 1982, s. 268, 275-279, 284-287; a.mlf., Türk Basın Tarihi (1919-1989), İstanbul 1992, s. 36-38; Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Vatan Yolunda, İstanbul 1983, s. 57, 65-66; Orhan Koloğlu, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın, İstanbul 1992, s. 46; Fethi Tevetoğlu, “İkdam”, TA, XX, 55-56; Ziya Bakırcıoğlu, “İkdam”, TDEA, IV, 349-350; Mustafa Uzun, “Ali Kemal”, a.e., II, 406.
Nesimi Yazıcı