İDRÎS, Hâdî-Roger
(1912-1978)
Tunus asıllı Fransız tarihçisi.
11 Mayıs 1912’de Paris’te doğdu. Tunuslu bir baba ile Fransız bir annenin oğludur. Küçük yaşta babasını kaybedince annesi onu Fransız terbiyesi altında yetiştirdi ve kendisine ayrıca Roger adını verdi.
İdrîs çocukluğunu Tunus’ta geçirdi. Burada Fransız Carnot Lisesi’nde başladığı orta öğrenimini Paris Charlemagne Lisesi’nde tamamladı. Paris Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden 1935 yılında mezun oldu. Mezuniyet tezi olarak Ebû Bekir b. Ebû Abdullah el-Mâlikî’nin Riyâżü’n-nüfûs adlı eserine dayanıp hazırladığı çalışması aynı yıl Revue des études islamique’te yayımlandı (VIII [1935], s. 105-178, 273-305; IX [1936], s. 45-104).
İdrîs, 1937’de Cezayir’in Kostantîne şehrindeki Ecole Primaire Supérieur’e öğretmen tayin edildi. Bu görevi sırasında hazırlamaya başladığı doktora çalışmasını II. Dünya Savaşı yüzünden bırakmak zorunda kaldı. 1946 yılı Aralık ayında Carnot Lisesi’nde Arapça öğretmenliğine tayin edildi. Bu okulda görev yaptığı süre içinde Arap dili ve İslâm medeniyeti konusunda derinliğine bilgi edinme imkânı buldu. 1951’de Paris Üniversitesi’ne bağlı Tunus Institut des Hautes Etudes’te öğretim görevliliğine getirildi. Maurice Gaudefroy-Demombynes, Georges Colin, Louis Massignon, William Marçais ve Robert Brunschving gibi şarkiyatçılardan önemli ölçüde faydalandı.
1957 yılında Cezayir’e geçen İdrîs, Edebiyat Fakültesi’nde Batı Arap tarihi dersini okutmaya başladı. Robert Brunschving’in tavsiyesiyle hazırladığı doktora tezini 1959’da tamamladıktan sonra fakültede Arapça derslerine girdi. Ayrıca Institut d’Etudes Islamiques ve Institut d’Etudes Politiques’te de ders verdi. 1962’de Cezayir’in bağımsızlık hareketi sırasında görev yaptığı fakültenin Bordeaux Üniversitesi’ne nakledilmesi üzerine Fransa’ya gitti. Burada kaldığı on beş yıl boyunca Mağrib ve Endülüs tarihine dair araştırmalarını sürdüren İdrîs 28 Nisan 1978’de öldü.
Mağrib ve Endülüs tarihiyle ilgili çalışmalarının yanında Arap dili, grameri, yazısı ve fonetiği üzerindeki çalışmalarıyla da tanınan İdrîs’in en önemli eseri doktora tezi olan La Berbérie orientale sous les Zirides, Xe-XIIe siècles adlı kitabıdır (I-II, Paris 1962). Tunus tarihinde önemli yeri olan Zîrîler Devleti hakkındaki bu eser, Hammâdî es-Sâhilî tarafından ed-Devletü’s-Sanhâciyye ismiyle Arapça’ya çevrilmiştir (I-II, Beyrut 1992). İdrîs, Ebü’l-Kāsım el-Lebîdî’nin Menâķıbü Ebî İsĥâķ el-Ġabenyânî ve Ebü’t-Tâhir el-Fârisî’nin Menâķıbü Muĥriz b. Ħalef adlı eserlerini Fransızca tercümeleriyle birlikte tek cilt halinde yayımlamıştır (Paris 1959). Diğer taraftan Venşerîsî’nin MiǾyârü’l-muǾrib’i üzerinde çalışmış, bu eserden seçtiği fetvalar ışığında Batı İslâm dünyasında evlilik konusunda tahliller yapmıştır (SIr., XXXII [1970], s. 157-167; Revue du monde, sy. 12 [1972], s. 45-62; sy. 17 [1974], s. 71-105; sy. 25 [1978], s. 119-138; çalışmaları için ayrıca bk. Sourdel, XLVI/2 [1982], s. 157-161). İdrîs, Encyclopaedia of Islam’ın yeni neşrinde Kuzey Afrika tarihi ve bölgenin bazı önemli şahsiyetleriyle ilgili on beş kadar madde de yazmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Hâdî Rûcî İdrîs, ed-Devletü’s-Sanhâciyye (trc. Hammâdî es-Sâhilî), Beyrut 1992, neşredenin girişi, I, 5-8; a.mlf., “Le mariage en occident musulman”, Revue du monde musulman et de la Méditerranée, sy. 12, Aixen-Provence 1972, s. 45-62; sy. 17 (1974), s. 71-105; sy. 25 (1978), s. 119-138; Claude Cahen - Charles Pellat, “Les études arabes et islamiques”, JA, CCLXI (1973), s.100; Dominique Sourdel, “Hady-Roger Idris (1912-78)”, REI, XLVI/2 (Paris 1982), s. 155-161.
Ahmet Kavas