İBNÜ’s-SUKĀÎ
(ابن الصقاعي)
Fazlullāh b. Ebi’l-Fahr el-Muvaffak el-Kâtib en-Nasrânî (ö. 726/1326)
Hıristiyan tarihçi ve kâtip.
Muhtemelen 626 (1229) yılında Dımaşk’ta doğdu. Memlük Devleti’nin Dımaşk divanlarında çalıştı. Dîvânü’l-mürteceât, Dîvânü’l-mevâris ve Dîvânü’l-birr’de kâtip olarak görev yaptı. Daha sonra devlet hizmetinden ayrılarak kendini ilmî çalışmalara veren İbnü’s-Sukāî Dımaşk’ta öldü. Güvenilir, zeki ve kültürlü bir hıristiyan olan İbnü’s-Sukāî’nin Tevrat ve İncil’i ezbere bildiği, dört İncil’i tek bir kitap haline getirerek aralarındaki farkları ve ortak yönleri gösterdiği, ayrıca bu eseri Latince, Süryânîce ve İbrânîce gibi dillere çevirdiği rivayet edilir.
İbnü’s-Sukāî’nin günümüze ulaşan Tâlî Kitâbi Vefeyâti’l-aǾyân adlı eseri, İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aǾyân’ının zeyli olup 658-725 (1260-1325) yılları arasında ölen kişilerin biyografilerini ihtiva eder. İbnü’s-Sukāî, müslümanların geliştirdikleri vefeyât türünde kitap yazan ilk hıristiyan müellif olarak bilinir. Bölgede yaşayan hıristiyanların Haçlılar ve Moğollar’la iş birliği yaptığı ve bunun sonucu olarak müslüman-hıristiyan ilişkilerinin gerginleştiği bir dönemde yaşayan İbnü’s-Sukāî eserinde ihtiyatlı bir üslûp kullanmış, oldukça tarafsız davranmakla beraber hıristiyanların biyografilerini daha uzun tutmuştur. Müslüman tarihçilerin lânetle andığı Moğollar hakkında lehte ve aleyhte bir yorum yapmamıştır. Müellifin Ebû Şâme el-Makdisî, İbn Abdüzzâhir, İbnü’l-Adîm ve İbn Şeddâd ile hıristiyan tarihçi Mekîn b. Amîd’in kitaplarından istifade ederek hazırladığı eser, Memlük Devleti’nin Dımaşk’taki yönetimi hakkında önemli bilgiler içerir. Dımaşk’taki Memlük devlet adamlarının yolsuzluk ve suistimallerinden bahseden tek müellif olan İbnü’s-Sukāî, eserde Memlükler dönemi hakkında şahsî gözlemlerine dayalı orijinal bilgilerin yanı sıra gayri müslim azınlıklar, siyasî ve iktisadî durum, Moğollar’la yapılan ticaret, devlet teşkilâtı, casusluk faaliyetlerine dair bilgiler vermiştir. Safedî gibi daha sonraki müellifler tarafından kaynak olarak kullanılan eserin Paris Bibliothèque Nationale’de mevcut nüshası Jacqueline Sublet tarafından Fransızca tercümesiyle birlikte neşredilmiştir (Dımaşk 1974). İbnü’s-Sukāî’nin kaynaklarda adı geçen eserleri de şunlardır: Źeylü Târîħi’l-Mekîn b. el-ǾAmîd, Muħtaśarü Vefeyâti’l-aǾyân ve Vefeyâtü’l-muŧribîn.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’s-Sukāî, Tâlî Kitâbi Vefeyâti’l-aǾyân (nşr. ve trc. Jacqueline Sublet), Dımaşk 1974, neşredenin girişi, s. XI-XXX; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, Kahire 1966, III, 316; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VI, 75; Brockelmann, GAL, I, 400; Abbas el-Azzâvî, et-TaǾrîf bi’l-müǿerriħîn fî Ǿahdi’l-Moġol ve’t-Türkmân, Bağdad 1376/1957, I, 99-100; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerriħîne’d-Dımaşķıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 134-135; C. Zeydân, Âdâb, III, 169; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), V, 153; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, Beyrut 1414/1993, II, 626-627; Şâkir Mustafa, et-Târîħu’l-ǾArabî ve’l-müǿerriħûn, Beyrut 1993, IV, 38-39; Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998, s. 178; Yûsuf Rahîmlû, “İbn SuķāǾî”, DMBİ, IV, 113-115; Jacqueline Sublet, “Ibn al-SuķāǾī”, EI² Suppl. (İng.), s. 400.
Asri Çubukçu