İBNÜ’s-SÂİĞ ez-ZÜMÜRRÜDÎ
(ابن الصائغ الزمّردي)
Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Alî ez-Zümürrüdî (ö. 776/1375)
Hanefî fakihi.
Bazı kaynaklarda doğum tarihi 708 (1308) olarak verilmekle birlikte İbnü’l-Cezerî, bizzat kendisinden naklen 704 (1304) yılında Kahire’de dünyaya geldiğini bildirmektedir (Ġāyetü’n-Nihâye, II, 163). Takıyyüddin İbnü’s-Sâiğ’den kıraat, Alâeddin el-Konevî ile Hatîb el-Kazvînî’den meânî ve beyân, Fahreddin Osman b. Ali ez-Zeylaî, Tâceddin İbnü’t-Türkmânî, Alâeddin İbnü’t-Türkmânî ve İbn Abdülhak el-Vâsıtî’den fıkıh okudu. Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî, Birzâlî ve İbn Seyyidünnâs gibi âlimlerden hadis dinledi. Bu ilimdallarında kendisini iyi yetiştirdi ve döneminin seçkin Hanefî fakihlerinden biri oldu. 728’de (1328) Konevî’nin kadılık görevinde bulunduğu Dımaşk’a giderek bir süre Emevî Camii’nde nahiv ve kıraat dersleri verdi. Daha sonra Kahire’ye dönüp Ebû Hayyân el-Endelüsî ile Şehâbeddin İbnü’l-Murahhil’in ders halkasına katıldı. Safedî’nin teşvikiyle çalışmalarını edebiyat ve şiir üzerinde yoğunlaştırdı. İbn Tolun Camii ve el-Medresetü’l-Eşrefiyye’de müderris olarak görev yaptı. Talebeleri arasında Muhammed b. Ebû Bekir İbn Cemâa ve İbnü’l-Cezerî gibi meşhur âlimler vardır. Devlet adamlarına yakınlığı ile tanınan İbnü’s-Sâiğ 765 (1364) yılında dârüladl müftülüğüne, Receb 773’te (Ocak 1372) kazaskerliğe getirildi. Büyük bir miras bırakarak 13 Şâban 776 (17 Ocak 1375) tarihinde vefat etti ve Türbetü’s-Sûfiyye’ye defnedildi.
Eserleri. el-Mirķāt fî iǾrâbi “Lâ ilâhe illallāh” (nşr. Mahmûd Receb Mûsâ el-Müzeyyin, Tanta 1991); el-VażǾu’l-bâhir fî refǾi efǾâli’ž-žâhir (nşr. Cemâl Abdülâtî Muhaymer, Kahire 1985); el-Menhecü’l-ķavîm fi (fevâǿide / ķavâǾide teteǾallaķ bi)’l-Ķurǿâni’l-Ǿažîm (Berlin Staatsbibliothek, nr. 4601); Şerĥu’l-Emâlî (Ûşî’nin kelâm ilmine dair manzum eserinin şerhidir; Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1799,
vr. 67-113); er-Raķm Ǿale’l-Bürde (Şerĥu Ķaśîdeti’l-bürde; Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1799/1; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 1635); Taħmîsü Ķaśîdeti’l-Bürde (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 3740). İbnü’s-Sâiğ’in ayrıca Berlin Staatsbibliothek’te (nr. 7866) tamamlanmamış avla ilgili bir şiirinin yazma nüshası bulunmakta (Ahlwardt, VII, 80) ve kaynaklarda et-TaǾlîķa fi’l-mesâǿili’d-daķīķa, MecmaǾu’l-ferâǿid ve menbaǾu’l-fevâǿid, el-Ġamz Ǿale’l-Kenz, Şerĥu Meşâriķi’l-envâr, el-Mebânî fi’l-meǾânî, Şerĥu Elfiyyeti İbn Mâlik, eŝ-Ŝemerü’l-cenî fi’l-edebi’s-senî, et-Teźkiretü’n-naĥviyye, İħtirâǾu’l-fühûm li’ctimâǾi’l-Ǿulûm, Ravżü’l-efhâm fî ifhâmi (aķsâmi)’l-istifhâm, Ĥâşiye Ǿalâ Muġnî İbn Hişâm, İĥkâmü’r-rây fî aĥkâmi’l-ây adlı eserleri zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Safedî, el-Vâfî, III, 244-245; İbnü’l-Irâkī, eź-Źeyl Ǿale’l-Ǿİber (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1409/1989, II, 377; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, II, 163-164; Makrîzî, es-Sülûk, III/1, s. 245; İbn Kādî Şühbe, et-Târîħ (nşr. Adnân Dervîş), Dımaşk 1994, III, 468-469; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, III, 499-500; a.mlf., İnbâǿü’l-ġumr, I, 137-139; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, XI, 138-139; a.mlf., ed-Delîlü’ş-Şâfî (nşr. Fehîm M. Şeltût), Kahire 1399/1979, II, 635; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim (nşr. İbrâhim Sâlih), Dımaşk 1412/1992, s. 221; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, I, 155-156; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn, II, 182-184; İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ĥicâl, II, 131-132; Keşfü’ž-žunûn, I, 18, 31, 153, 384, 524, 817; II, 1163, 1210, 1329, 1332, 1579, 1603, 1689, 1749, 1753, 1803, 1818, 1883, 1924, 1952, 2015; Flügel, Handschriften, I, 468; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 175; Ahlwardt, Verzeichnis, IV, 140; VII, 80; K. Vollers, Katalog der Islamischen, Christlich-Orientalischen Handschriften, Leipzig 1906, s. 169; Brockelmann, GAL, II, 32; Suppl., II, 21; Îżâĥu’l-meknûn, I, 162; II, 469; Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrisü maħŧûŧâti Mektebeti Köprülü, İstanbul 1406/1986, II, 148; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 83-84; İnâyetullah Fâtihî Nijâd, “İbn Śâǿiġ”, DMBİ, III, 102.
Saffet Köse