İBNÜ’l-MÜNÂDÎ
(ابن المنادي)
Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ca‘fer b. Muhammed b. Ubeydillāh el-Münâdî el-Bağdâdî (ö. 336/947)
Kıraat ve hadis âlimi.
18 Rebîülevvel 256’da (23 Şubat 870) Bağdat’ta dünyaya geldi. 257’de doğduğu da rivayet edilmiştir. Dedesine nisbetle İbnü’l-Münâdî diye meşhur oldu. İdrîs b. Abdülkerîm, Süleyman b. Yahyâ ed-Dabbî ve Fazl b. Mahled’den kıraat öğrendi. Zehebî, onun kıraatte dedesi Ebû Ca‘fer Muhammed’den okuduğu âlî isnadı bulunduğunu, bu isnadın İshak b. Yûsuf el-Ezrak vasıtasıyla kurrâ-i seb‘adan Âsım’ın râvisi Ebû Bekir b. Ayyâş’a bağlandığını kaydetmiştir (MaǾrifetü’l-ķurrâǿ, II, 564). Dedesinden ve Muhammed b. Abdülmelik ed-Dakīkī, Ebû Bekir Muhammed b. İshak es-Sâgānî, Ebû Dâvûd es-Sicistânî gibi âlimlerden hadis dinledi. Kendisinden Ahmed b. Nasr eş-Şezâî, Abdülvâhid b. Ebû Hâşim, Ebü’l-Hasan b. Bilâl ve Ahmed b. Abdullah b. Hüseyin el-Cübbî ve diğerleri kıraat tahsil ederken Ebû Ömer İbn Hayyûye ve Muhammed b. Fâris el-Gūrî gibi şahsiyetler hadis rivayet ettiler. Hanbelî mezhebine mensup olan ve 273 (887) yılında hacca giden İbnü’l-Münâdî 19 Muharrem 336’da (10 Ağustos 947) Bağdat’ta vefat etti ve Hayzürân Mezarlığı’na defnedildi. İbnü’n-Nedîm ölüm yılını 334 (945) olarak verirken Süyûtî 320 (932) tarihini kaydetmiş, Dâvûdî de hocası Süyûtî’ye uymuştur.
İbnü’l-Münâdî için İbnü’n-Nedîm “kıraat üstadı” derken Ebû Amr ed-Dânî onun seçkin bir mukrî olduğunu, bu hususta eskilerden intikal edenleri iyi bildiğini, Arap dili konusunda da zirvede bulunduğunu söylemiş, hakkında sika ve me’mûn terimlerini kullanmıştır (Zehebî, MaǾrifetü’l-ķurrâǿ, II, 563). Hatîb el-Bağdâdî de İbnü’l-Münâdî’yi sika, emîn ve sadûk diye tanıtmış ve rivayet ettiği hususlarda hüccet sayıldığını belirtmiştir (Târîħu Baġdâd, IV, 69). İbnü’l-Cevzî, eserlerinden kendi hattıyla yazılmış bir parçanın eline geçtiğini kaydettikten sonra onda hiçbir kitapta bulunamayacak bilgiler mevcut olduğunu söylemiştir. İbnü’l-Cevzî’nin naklettiğine göre İbnü’l-Münâdî’yi öven âlimlerden biri de Ebû Yûsuf el-Kazvînî olup bu zat onun sözlerinde faydasız hiçbir şeyin bulunmadığını ve rivayetle dirayeti birleştirebildiğini belirtmiş, Zehebî de, “Kurrânın ileri gelenlerindendi” demiştir (Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 850). İbnü’l-Münâdî’nin ahlâkı hakkında Hatîb el-Bağdâdî’nin Ebü’l-Fazl Ubeydullah b. Ahmed b. Ali es-Sayrafî’den naklettiği bir rivayet daha sonraki bazı kaynaklarda yer almıştır. Buna göre Ebü’l-Fazl es-Sayrafî onun sert mizaçlı ve kötü huylu bir insan olduğunu söylemiş, bu sebeple kendisinden yapılan rivayetlerin yaygınlık kazanmadığını ileri sürmüştür.
Eserleri. İbnü’n-Nedîm, İbnü’l-Münâdî’nin çoğu Kur’an ilimlerine dair olmak üzere çeşitli alanlarda 120’den fazla eseri bulunduğunu söylemiş, Ebû Yûsuf el-Kazvînî ise Kur’an ilimleri konusunda 440’tan fazla çalışması olduğunu, bunlardan yirmi birini kendisinin bildiğini belirtmiştir (İbnü’l-Cevzî, XIV, 66). Hatîb el-Bağdâdî ve İbn Ebû Ya‘lâ’nın kaydettiklerine göre onun eserlerinin çoğundan haberdar olunmamıştır. İbnü’l-Münâdî’nin günümüze ulaştığı bilinen tek kitabı Müteşâbihü’l-Ķurǿâni’l-Ǿažîm olup bir nüshası İskenderiye’de el-Mektebetü’l-belediyye’de (nr. 1993 d.) bulunmaktadır (Sezgin, I, 44). Eser Abdullah b. Muhammed el-Guneymân’ın tahkikiyle yayımlanmıştır (Medine 1408; Demenhûr 1414/1993). Kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: İħtilâfü’l-Ǿaded, Kitâbü DuǾâǿi envâǾi’l-istiǾâźât min sâǿiri’l-âfât ve’l-Ǿâhât, Efvâcü’l-ķurrâǿ, Nâsiħu’l-Ķurǿân ve mensûħuh, Kitâbü’l-Melâĥim, et-Târîħ, Kitâbü’l-Menâsik, Müsnedü’l-Ǿaşere, Kitâbü Kellâ, Feżâǿilü’l-Ķurǿân, Kitâbü’l-Müderrisîn, Cüzǿ fîhi’l-Ħađır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Münâdî, Müteşâbihü’l-Ķurǿân (nşr. Abdullah b. Muhammed el-Guneymân), Demenhûr 1414/1993, neşredenin girişi, s. 5-16; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Şüveymî), s. 184-185; Hatîb, Târîħu Baġdâd, IV, 69-70; İbn Ebû Ya‘lâ, Ŧabaķātü’l-Ĥanâbile, II, 3-6; Sem‘ânî, el-Ensâb, V, 385-386; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, XIV, 65-66; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 849-850; a.mlf., MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), II, 563-564; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 331-350, s. 134-135; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 361-362; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 219; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 44; II, 194; Burhâneddin İbn Müflih, el-Maķśadü’l-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Riyad 1410/1990, I, 85-86; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, I, 300-301; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn, I, 33-34; Keşfü’ž-žunûn, II, 1921; Sezgin, GAS, I, 44; Muhammed Hâdî Müezzin-i Câmî, “İbn Münâdî”, DMBİ, IV, 693-694.
Tayyar Altıkulaç