İBNÜ’l-MUKRÎ el-İSFAHÂNÎ

(ابن المقري الإصفهاني)

Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. Alî el-İsfahânî (ö. 381/991)

Hadis hâfızı.

285’te (898) İsfahan’da doğdu. Mukrî olan babasından dolayı İbnü’l-Mukrî lakabıyla tanındı. Ayrıca Zâzânî ve Âsımî nisbeleriyle anılır. 302’de (914-15) hadis öğrenimine başladı. Tahsil amacıyla İslâm dünyasında elliden fazla ilim merkezini gezdiği için “Rahhâl” diye de anılır. Devrinin İsfahan, Bağdat, Musul, Mekke, Kudüs, Dımaşk, Kahire ve Kûfe gibi ilim merkezlerinde Muhammed b. Nasîr el-Medînî, Ebü’l-Kāsım el-Begavî, Ebû Bekir el-Bâgandî, Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, Muhammed b. Hasan b. Kuteybe, İshak b. Ahmed el-Huzâî, Mufaddal b. Muhammed el-Cenedî, İbnü’l-Münzir en-Nîsâbûrî, Abdullah b. Muhammed el-Firyâbî ve


Ebû Ca‘fer et-Tahâvî gibi âlimlerden hadis tahsil etti. Kendisinden de yaşça daha büyük olan hadis hâfızları Ebû İshak İbn Hamza ve Ebü’ş-Şeyh ile İbn Merdûye, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed ez-Zekvânî, Ebû Saîd Muhammed b. Ali en-Nakkāş, Muhammed b. Abdülvâhid b. Ubeydullah b. Şehriyâr ve Muhammed b. Ömer el-Bakkāl faydalandı. Ebû Nuaym el-İsfahânî, Abdülkerîm b. Muhammed es-Sem‘ânî ve İbn Nukta gibi muhaddisler tarafından “sika, me’mûn” olarak nitelendirilen İbnü’l-Mukrî, Kur’an öğretimine önem veren bir aileden gelmekte olup Tahâvî, Ebû Ya‘lâ ve Mufaddal b. Muhammed el-Cenedî’nin eserlerinin günümüze ulaşmasında rolü olmuştur. Mufaddal b. Fedâle’nin bir eserinin orijinal nüshasını bulmak için yetmiş merhalelik yol katettiği, çeşitli âlimlerden faydalanmak üzere Kudüs’e on defa, hacca dört defa gittiği ve Mekke’de yirmi beş ay kaldığı belirtilmektedir. Fıkıh usulünde Ahmed b. Hanbel’in ve Ebû Zür‘a er-Râzî’nin usulünü benimseyen İbnü’l-Mukrî tasavvufa meyletmiş, Sâhib b. Abbâd’ın kütüphanesinde bir müddet hâfız-ı kütüb olarak çalışmıştır. İbnü’l-Mukrî Şevval 381’de (Aralık 991) İsfahan’da vefat etti.

Eserleri. 1. MuǾcemü’ş-şüyûħ. Kaynaklarda el-MuǾcemü’l-kebîr adıyla zikredilen eser muhtemelen bu kitaptır. İbnü’l-Mukrî’nin hocalarından 700’ü aşkın kimsenin alfabetik olarak sıralandığı, Sem‘ânî, İbn Nukta ve Ebû Nuaym gibi âlimlerin istifade ettiği eserin bir nüshası Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de kayıtlıdır (nr. 27). 2. Cüzǿ fîhi eĥâdîŝü NâfiǾ b. Ebî NuǾaym (Müsnedü NâfiǾ b. Ebî NuǾaym el-Ķārî). Yirmi sekiz rivayetin yer aldığı risâle Ebü’l-Fazl el-Huveynî el-Eserî tarafından yayımlanmıştır (Tanta 1411/1991). 3. er-Ruħśa fî taķbîli’l-yed (Taķbîlü’l-yed) (nşr. Ebû Abdullah Mahmûd b. Muhammed el-Haddâd, Riyad 1408/1988). 4. el-ErbaǾûn (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 81, vr. 136-154). 5. Müsnedü Ebî Ĥanîfe (Tehźîbü Müsnedi’l-imâm Ebî Ĥanîfe) (Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 507/15). 6. Ferâǿid (Fevâǿid). Eserin birinci cüzü ile (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 78, vr. 98-117) on üçüncü cüzü (aynı kütüphane, Mecmua, nr. 105, vr. 174-193) günümüze ulaşmıştır. 7. el-Münteħab min ġarâǿibi eĥâdîŝi Mâlik b. Enes (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 87, vr. 130-136). 8. el-Cüzǿ fîhi min ĥadîŝih. Müellifin hadislerinden seçmeler olup bir nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunmaktadır (Mecmua, nr. 87, vr. 16-21). Kaynaklarda İbnü’l-Mukrî’nin eş-Şemâǿil adlı bir eserinin bulunduğu da kaydedilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Mukrî el-İsfahânî, CüzǾ fîhi eĥâdîŝü NâfiǾ b. Ebî NuǾaym (nşr. Ebü’l-Fazl el-Huveynî el-Eserî), Tanta 1411/1991, neşredenin girişi, s. 8-10; Ebû Nuaym el-İsfahânî, Źikru aħbâri İśbahân (nşr. S. Dedering), Leiden 1934, II, 297; Hatîb el-Bağdâdî, Şerefü aśĥâbi’l-ĥadîŝ (nşr. M. Said Hatiboğlu), Ankara 1971, s. 105; İbn Asâkir, Târîħu Dımaşķ, XIV, 766; İbn Nukta, et-Taķyîd li-maǾrifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1408/1988, s. 27-28; İbn Abdülhâdî, ǾUlemâǿü’l-ĥadîŝ, III, 165-167; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVI, 398-402; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 973-975; Süyûtî, Ŧabaķātü’l-ĥuffâž (Ömer), s. 387-388; Keşfü’ž-žunûn, II, 1737; Brockelmann, GAL Suppl., I, 272, 280; Sezgin, GAS (Ar.), I, 415-416; Elbânî, Maħŧûŧât, s. 114-115; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 9, 57, 143, 173, 193, 216, 233; Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn, II, 453-456; Hasan Ensârî, “İbn Muķrî”, DMBİ, IV, 658-660.

Ali Osman Koçkuzu