İBNÜ’l-MUGALLİS
(ابن المغلّس)
Ebü’l-Hasen Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. el-Mugallis el-Bağdâdî (ö. 324/936)
Zâhirî fakihi.
Bağdat’ta yetişti ve orada yaşadı. Zâhirî mezhebinin kurucusu Dâvûd ez-Zâhirî’nin oğlu İbn Ebû Dâvûd’dan fıkıh öğrendi. Dedesi Muhammed’den, Ali b. Dâvûd el-Kantarî, Ebû Kılâbe er-Rekāşî, Ca‘fer b. Muhammed b. Şâkir es-Sâiğ, İsmâil b. İshak el-Cehdamî, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Hasan b. Ali el-Ma‘merî gibi âlimlerden hadis dinledi. Yetiştirdiği öğrenciler ve kendisinden rivayette bulunanlar arasında Ebü’l-Hasan Haydere b. Ömer ez-Zendeverdî, Ali b. Hâlid el-Basrî, Ebü’l-Mufaddal eş-Şeybânî, Ali b. Muhammed el-Bağdâdî gibi isimler yer alır. İlim ve fazilet sahibi, güvenilir bir âlim olarak tanınan İbnü’l-Mugallis, 4 Cemâziyelâhir 324 (29 Nisan 936) tarihinde altmış yaşlarında iken Bağdat’ta vefat etti. İbnü’l-Gazzî ölüm yılını 323 olarak vermektedir. Kaynaklar, İbnü’l-Mugallis’in kendi döneminde Zâhirî mezhebinin en büyük otoritesi kabul edildiğini, bu mezhebin gelişmesinde ve yayılmasında önemli rolü olduğunu bildirmekte, ayrıca mezhebin Bağdat’ta yayılmasının, ölümünden sonra ders halkasının başına geçen öğrencisi Haydere vasıtasıyla gerçekleştiği kaydedilmektedir.
Zâhirî mezhebi doğrultusunda birçok kitap telif ettiği, ancak fıkıh sahasında yazdıklarının kaybolduğu bildirilen İbnü’l-Mugallis’in kaynaklarda adı geçen eserleri
şunlardır: Aĥkâmü’l-Ķurǿân; Kitâbü’ŧ-Ŧalâķ; Kitâbü’l-Velâǿ; el-Muvażżaĥ fi’l-fıķh (Müzenî’nin el-Muħtaśar’ına reddiye olarak yazılmıştır); el-Mübhic (İbnü’n-Nedîm ve Dâvûdî’nin el-Münciĥ adıyla zikrettikleri eser bu kitap olmalıdır); el-ĶāmiǾ li’l-müteĥâmili’ŧ-ŧâmiǾ (Dâvûd ez-Zâhirî’den ders almakla birlikte usul ve fürûa ilişkin bazı meselelerde ona muhalefet eden Ebû Bekir Muhammed b. İshak el-Kāsânî’ye reddiye olarak kaleme alınmıştır, Şîrâzî, s. 176); ed-Dâmiġ (müellif bu eserini kendisine muhalefet edenlere karşı yazmıştır, Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 77); el-Müfśıĥ. İbnü’n-Nedîm, Ali b. Abdülazîz b. Muhammed ed-Dûlâbî’nin, er-Red Ǿalâ İbni’l-Muġallis adıyla bir kitap yazdığını bildirmektedir (el-Fihrist, s. 292).
BİBLİYOGRAFYA:
Ebû Bekir es-Sûlî, Aħbârü’r-Râżî-Billâh ve’l-Müttaķī-Lillâh (nşr. J. H. Dunne), Beyrut 1403/1983, s. 83; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 272-273, 292; Hatîb, Târîħu Baġdâd, IX, 385; Şîrâzî, Ŧabaķātü’l-fuķahâǿ, s. 176, 177, 178; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam (Atâ), XIII, 362-363; Ebü’l-Fidâ, el-Muħtaśar, II, 90; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 77-78; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 321-330, s. 149-150; İbn Fazlullah el-Ömerî, Mesâlik, VI, 323; Safedî, el-Vâfî, XVII, 41; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 186; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn, I, 228; İbnü’l-Gazzî, Dîvânü’l-İslâm (nşr. Seyyid Kisrevî Hasan), Beyrut 1411/1990, IV, 262; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, II, 302; Îżâĥu’l-meknûn, II, 606; Muhammed Hâdî Müezzin-i Câmî, “İbn Muġallis”, DMBİ, IV, 648.
H. Mehmet Günay