İBNÜ’l-KATTÂN es-SEMENNÛDÎ
(ابن القطّان السمنّودي)
Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed es-Semennûdî (ö. 813/1411)
Kıraat ve fıkıh âlimi.
737’de (1336-37) dünyaya geldi. Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe doğum tarihini 730 (1330) olarak zikretmiştir. Aslen Kahire ile Dimyat arasındaki Semennûd şehrindendir. Babası pamuk ticareti yaptığı için İbnü’l-Kattân diye tanındı. Şevkânî’nin el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ adlı eserinde (II, 226) nisbesinin Semhûdî şeklinde yazılması bir baskı hatası olmalıdır. İbnü’l-Mülakkın ve İmâdüddin Muhammed b. Hasan el-İsnevî’den usul ve fıkıh dersleri aldı. 750 (1349) yılında İbnü’l-Mülakkın’ın Şerĥu’l-Ĥâvî (Ħulâśatü’l-fetâvî fî teshîli esrâri’l-Ĥâvî) adlı eserini bizzat kendisinden dinleyerek yazdı. Şemseddin İbnü’s-Sâiğ ve Bahâeddin İbn Akīl gibi hocalardan kıraat tahsil etti. Özellikle İbn Akīl’in önem verdiği bir talebesi olan İbnü’l-Kattân, aynı zamanda hizmetinde bulunduğu bu hocasından Mâide sûresinin sonuna kadar tefsir dersleri aldı; usul, fıkıh ve diğer konularda faydalandı ve kızıyla evlendi. Bahâeddin Ebü’l-Bekā es-Sübkî ve oğlu Bedreddin es-Sübkî’nin ders halkalarına katıldı. Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Bülbeysî’den Müslim’in CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’ini dinledi; aynı eseri kendisi de başkalarına okuttu. İbn Hacer el-Askalânî’nin kendisinden naklettiğine göre çok sayıda hadis dinlemiş, İbn Hacer’le birlikte bazı hocaların hadis derslerini takip etmiş, ancak bunları zaptetmemiştir. Sadreddin Muhammed b. Muhammed es-Seftî ve Ebû Bekir ed-Darîr gibi şahsiyetler kıraat ilminde İbn Kattân’dan istifade ettiler. İbn Hacer de ondan es-Sehl fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ adlı eserinin bir kısmı ile CemǾu’ş-şeml’ini okuyup icâzet aldı; ayrıca Abdülgaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî’nin Şâfiî fıkhına dair el-Ĥâvi’ś-śaġīr’ini okudu.
İbnü’l-Kattân çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bedreddin el-Cezûlî tarafından Nil nehri kenarında inşa edilen medresede hocası İbn Akīl müderris olarak çalışırken kendisi de imamlık görevini üstlendi; 812 (1410) yılında Şeyhûniyye Medresesi’nde kıraat hocalığı yaptı, ayrıca muhtelif yerlerde ders okuttu ve fetva verdi.
Ölümüne kadar devam eden kuvvetli hâfızası sayesinde pek çok şeyi ezberinde bulundurması sebebiyle Mısır’da devlet adamları kendisine itibar etmiştir. Hayatının son döneminde Celâleddin el-Bulkīnî’den boşalan Mısır kadılığı görevine getirildi ve ölünceye kadar bu görevini sürdürdü. İbnü’l-Kattân 813 yılı Şevval ayı sonlarında (Şubat 1411) vefat etti. İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr’da ölüm tarihini zikrederken diğer kaynaklar gibi “şevval ayının sonları” demiş, el-MecmaǾu’l-müǿesses’te ise “17 Ramazan” (13 Ocak) ifadesini kullanmıştır.
İbn Hacer, İbn Kādî Şühbe’ye göre fıkıh, Arap dili ve kıraat ilminde uzman olan İbnü’l-Kattân’ın ayrıca hesap ilmiyle uğraştığını, ancak hadis ilmi üzerinde durmadığını, kendisinin ilk hocası olduğunu, babası ile yakınlığı bulunduğundan babasının bazı işlerini ona vasiyet ettiğini, fakat bu vasiyeti yerine getirirken isabetli davranmadığını belirtmiştir. Onun dindar bir kişi olmadığı, ibaresinde bozukluklar ve avâmî ifadelerin yer aldığı da ileri sürülmüştür (Sehâvî, IX, 10).
Kıraat, fıkıh, hesap ve hendese gibi konularda eser kaleme aldığı belirtilen İbnü’l-Kattân’ın kaynaklarda adı geçen eserleri şunlardır: es-Sehl fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ, Besŧu’s-Sehl (bir önceki eserin müellif tarafından iki cilt olarak genişletilmesiyle meydana gelmiştir), CemǾu’ş-şeml (ferâiz, hesap ve hendeseyle ilgilidir), Hâdi’ŧ-ŧarîķayn (usûl-i fıkha dairdir), el-Meşrebü’l-henî fî şerĥi Muħtaśari’l-Müzenî, el-İĥsânü’l-Ǿamîm fi’ntifâǾi’l-meyyiti bi’l-Ķurǿâni’l-Ǿažîm (ölünün ardından Kur’an okumaya dair olan eserde konuyla ilgili çeşitli hadis rivayetleri ve fıkhî görüşler bir araya getirilmiştir), Şerĥu’l-Elfiyye (İbn Mâlik’in eserinin dört cilt hacmindeki şerhidir), eź-Źeyl Ǿalâ Ŧabaķāti’ş-ŞâfiǾiyye (İsnevî’ye ait eserin zeylidir).
BİBLİYOGRAFYA:
Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, III, 254; İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, IV, 57-58; İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, VI, 259-260; a.mlf., el-MecmaǾu’l-müǿesses li’l-MuǾcemi’l-müfehres (nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), Beyrut 1415/1994, III, 329-331; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, IX, 9-10; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VIII, 104; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, II, 226; Îżâĥu’l-meknûn, I, 32, 545; II, 31, 486, 715; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 180; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 179; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 57-58.
Tayyar Altıkulaç