İBNÜ’l-KABÂKIBÎ

(ابن القباقبي)

Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Halîl b. Ebî Bekr el-Halebî (ö. 849/1445)

Kıraat âlimi.

777 (1375) veya 778 yılında Halep’te doğdu. Muhtemelen nalıncılık yapan bir aileden geldiği için İbnü’l-Kabâkıbî veya Kabâkıbî diye meşhur oldu. Halep’te Kur’an’ı ve bazı kitapları ezberleyerek başladığı tahsilini ilerletmek için 803’te (1401) Kahire’ye gitti ve Ebû Amr Osman b. Abdurrahman ed-Darîr el-Bilbîsî’den Ebû Amr ed-Dânî’nin et-Teysîr’i, İbn Sivâr el-Bağdâdî’nin el-Müstenîr’i, Sıbtu’l-Hayyât’ın el-Mübhic’i ve Şâtıbî’nin Ĥırzü’l-emânî’si gibi eserleri okudu. Zeynüddin el-Irâkī ve Sıbt İbnü’l-Acemî’den hadis, diğer bazı âlimlerden çeşitli ilim dallarında dersler alarak kendini yetiştirdi. Çalışmalarında hadis, Şâfiî fıkhı ve özellikle kıraat ilmine ağırlık verdi. Gazze’de bir süre ikamet ettikten sonra ziyaret için gittiği Kudüs’e yerleşti ve hayatının sonuna kadar burada yaşadı. Çevresinde kıraat ilminde otorite kabul edilen İbnü’l-Kabâkıbî, Kudüs’teki Cevheriyye Medresesi’nde kıraat dersleri verdi. 848 (1444) yılında gözlerini kaybetti ve 20 Receb 849’da (22 Ekim 1445) vefat etti. Ölümünden sonra onun çalışmalarını oğlu Ebü’l-Meâlî İbrâhim devam ettirdi.

Eserleri. 1. MecmaǾu’s-sürûr ve maŧlaǾu’ş-şümûs ve’l-büdûr. On dört kıraate dair Gazze’de yazılmış manzum bir eser olup Süleymaniye (Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 31) ve Köprülü (Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 27) kütüphanelerinde nüshaları bulunmaktadır (diğer nüshaları için bk. el-Fihrisü’ş-şâmil: ǾUlûmü’l-Ķurǿân, I, 424-425). 2. Îżâĥu’r-rumûz ve miftâĥu’l-künûz. Müellifin MecmaǾu’s-sürûr adlı eserine yazdığı bu şerhin Süleymaniye (Kılıç Ali Paşa, nr. 23) ve Köprülü (Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 19) kütüphanelerinde nüshaları mevcuttur (diğer nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, II, 137-138; Suppl., II, 139; el-Fihrisü’ş-şâmil: ǾUlûmü’l-Ķurǿân, I, 422-423). 3. Teysîru mâ fi’l-Muśŧalaĥ. İbnü’l-Kāsıh’ın Ebû Ca‘fer el-Kārî, Ya‘kūb el-Hadramî, Halef b. Hişâm, İbn Muhaysın, A‘meş ve Hasan-ı Basrî kıraatlerini ele aldığı el-Muśŧalaĥ’ının manzum hale getirildiği eserin Süleymaniye (Esad Efendi, nr. 29) ve Râgıb Paşa (nr. 6, vr. 12-108) kütüphanelerinde yazma nüshaları vardır. 4. Urcûzetü’t-tecvîd. İbn Fityân İbrâhim el-Hanefî, İbnü’l-Kabâkıbî’nin bu eserini Fetĥu’l-mecîd li-Urcûzeti’t-tecvîd adıyla şerhetmiş olup bu şerhe ait bir nüsha İskenderiye Kütüphanesi’nde (nr. 3319) kayıtlıdır (el-Fihrisü’ş-şâmil: el-Ķurǿân ve Ǿulûmühû, I, 187, 260).


5. Zübdetü’l-Muķtefâ fî taĥrîri elfâžı’ş-Şifâǿ. Kādî İyâz’ın eş-Şifâǿına Sıbt İbnü’l-Acemî tarafından yazılan el-Muķtefâ fî elfâžı ĥalli’ş-Şifâǿ adlı eserin şerhi olan ve yazımı 815 (1412) yılında tamamlanan eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde nüshaları mevcuttur (Ayasofya, nr. 586; Yazma Bağışlar, nr. 4333). 6. Taħmîsü’l-Bürde. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin Ķaśîdetü’l-Bürde’sinin tahmîsidir. Kaynaklarda İbnü’l-Kabâkıbî’nin çalışmaları arasında Safiyyüddin el-Hillî’ye nazîre olarak kaleme aldığı bir BedîǾiyye’sinin de (bk. BEDÎİYYÂT) bulunduğu belirtilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA:

Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, XI, 266; Süyûtî, Nažmü’l-Ǿiķyân (nşr. Philip K. Hitti), Beyrut, ts. (el-Mektebetü’l-ilmiyye), s. 148; a.mlf., et-Tibrü’l-mesbûk fî źeyli’s-Sülûk, Kahire, ts. (Mektebetü’l-külliyyeti’l-Ezheriyye), s. 135-136; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Ünsü’l-celîl bi-târîħi’l-Ķuds ve’l-Ħalîl, Amman 1973, II, 179; Keşfü’ž-žunûn, I, 209; II, 1054, 1333; Râgıb et-Tabbâh, İǾlâmü’n-nübelâǿ bi-târîħi Ĥalebe’ş-şehbâǿ, Halep 1344/1925, V, 242-243; Brockelmann, GAL, II, 137-138; Suppl., II, 139; Ziriklî, el-AǾlâm, VI, 352; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 196; Îżâĥu’l-meknûn, II, 434; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, IX, 288; Fehmi Edhem Karatay, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kataloğu, İstanbul 1951, I, 122-123; el-Fihrisü’ş-şâmil: el-Ķurǿân ve Ǿulûmühû, et-tecvîd (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1405/1985, I, 187, 260; el-Fihrisü’ş-şâmil: ǾUlûmü’l-Ķurǿân, maħŧûŧâtü’l-ķırâǿât (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1987, I, 422-423, 424-425.

Muhammed Eroğlu