İBNÜ’l-İMÂD
(ابن العماد)
Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî (ö. 1089/1679)
Şeźerâtü’ź-źeheb adlı eseriyle meşhur olan tarihçi, fakih ve edip.
8 Receb 1032’de (8 Mayıs 1623), Dımaşk’ın Sâlihiye semtinde oturan Hanbelî mezhebine mensup bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Eyyûb b. Ahmed el-Halvetî, Abdülbâkī b. Abdülbâkī el-Hanbelî ve Muhammed b. Bedreddin el-Balabânî gibi hocalardan dinî ilimler okudu. Daha sonra Kahire’ye gitti ve uzun süre burada kalıp Şehâbeddin Ahmed b. Ahmed el-Kalyûbî, Şemseddin Muhammed b. Alâeddin el-Bâbilî, Sultân b. Ahmed el-Mezzâhî ve Nûreddin Ali Şebrâmellisî’nin derslerine katıldı. Dımaşk’a dönünce müderris olarak görevlendirildi. 16 Zilhicce 1089’da (29 Ocak 1679) Mekke’de vefat etti ve Cennetü’l-muallâ’da toprağa verildi. Yetiştirdiği öğrenciler arasında Ħulâśatü’l-eŝer müellifi Muhibbî de bulunmaktadır. Tarih, edebiyat, fıkıh ve nahiv alanlarında ilim sahibi ve aynı zamanda iyi bir hattat olan İbnü’l-İmâd’ın şiir yazdığı da bilinmekte ve kaynaklarda bunlardan bazı örneklere rastlanmaktadır.
Eserleri. 1. Şeźerâtü’ź-źeheb fî aħbâri men źeheb. Hicretin ilk yılından başlayarak 1000 (1592) yılına kadar meydana gelen olayları, özellikle de ulemâ ve devlet adamlarının biyografilerini içeren bir vefeyât kitabıdır. 19 Ramazan 1080’de (10 Şubat 1670) tamamlanan eser, her yılın olaylarını özetle anlattıktan sonra o yıl vefat eden muhaddis, fakih, edip, âlim ve devlet adamlarının kısa hayat hikâyelerini verir; halife ve sultanlara ise daha geniş yer ayrılmıştır. Bu açıdan Memlükler döneminde yaygınlaşan “el-havâdis ve’l-vefeyât” türü kitapların özelliklerini yansıtmaktadır. 10.000 civarında biyografi içeren kitap bir zümreye, zamana ve mekâna hasredilmemiş olduğundan genel biyografik eserler sınıfına girer. Verdiği biyografilerin bir kısmında orijinal bilgiler bulunmakla birlikte bazı tezatlar da mevcuttur. Müellifin eserinde daha önceki kaynaklardan büyük miktarda alıntılar yaptığı görülür. Bunlar arasında Ebü’l-Ferec el-İsfahânî’nin el-Eġānî, Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîħu Baġdâd, İbn Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ’nın Ŧabaķātü’l-Ĥanâbile, Sülemî’nin Ŧabaķātü’ś-śûfiyye, İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aǾyân, İbn Hacer el-Askalânî’nin İnbâǿü’l-ġumr, Sehâvî’nin Ŧabaķātü’l-evliyâǿ, İbnü’d-Deyba‘ın Buġyetü’l-müstefîd’i ile Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe ve Zehebî’nin eserleri sayılabilir. Kitapta Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin kardeşleri Tâcülmülk Mecdüddin Böri ile el-Melikü’l-Muazzam Tûranşah, Ba‘lebek hâkimi İzzeddin Ferruhşah, Abbâsî Halifesi Müstazhir-Billâh ve Selçuklu Veziri Nizâmülmülk gibi hükümdar, vezir ve ümerânın şiirlerine de yer verilmesi Arap edebiyatı tarihi açısından önemlidir. Eserde kadın âlimlere de yer verilmiştir. Şeźerâtü’ź-źeheb, İbnü’l-İmâd’ın öğrencisi Abdürrahîm b. Mustafa ed-Dımaşkī es-Sâlihî
tarafından ihtisar edilmiş (Dublin Chester Beatty Library, nr. 3706), Ekrem Hasan el-Ulebî de esere XI. (XVII.) yüzyılda yaşayan kişilerin biyografilerini içeren Tekmiletü Şeźerâti’ź-źeheb adıyla bir zeyil yazmıştır (Dımaşk 1412/1991). Kitap Kahire’de iki defa yayımlanmış (1332, 1350-1351) bunlardan Hüsâmeddin el-Kudsî tarafından gerçekleştirilen ikinci neşir Beyrut’ta ofset olarak birçok defa tekrarlanmıştır; tahkikli neşrini ise son cildi fihrist olmak üzere on bir cilt halinde Abdülkādir el-Arnaût ve Mahmûd el-Arnaût yapmıştır (Beyrut 1406-1416/1986-1995). 2. Şerĥu BedîǾiyyeti’bni Ĥicce el-Ĥamevî (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 8772). 3. Şerĥ Ǿalâmetni’l-Müntehâ. Takıyyüddin İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî’nin Hanbelî fıkhına dair eserinin şerhidir (Ömer Ferruh, II, 730). 4. MuǾŧıyyetü’l-emân minĥinŝi’l-eymân (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 295 numaralı mecmua içinde). 5. Şerĥu manžûmeti edebi’l-ekl (Lâmiyyetü’l-edeb; bk. Îsâ İskender Ma‘lûf, V [1925], s. 133). 6. Esbâbü’l-ħalâś bi-sûreti’l-İħlâś (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 19952). 7. Nüzhetü źâti’l-Ǿimâd Ǿalâ tefsîri’l-Ǿallâmeti’l-Beyżâvî li-sûreti Yâsîn (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 5542). 8. Manžûme fi’n-necâsât (Ömer Ferruh, II, 730).
BİBLİYOGRAFYA:
Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, II, 240-241; Murâdî, Silkü’d-dürer, III, 143; Kemâleddin el-Gazzî, en-NaǾtü’l-ekmel (nşr. Muhammed Mutî‘ el-Hâfız - Nizâr Abâza), Dımaşk 1402/1982, s. 240-249; Fihristü’l-kütübi’l-ǾArabiyyeti’l-maĥfûža bi’l-Kütübħâneti’l-Ħidîviyye, Kahire 1308, VII/1, s. 332; Brockelmann, GAL Suppl., II, 403; A. J. Arberry, The Chester Beatty Library, A Handlist of the Arabic Manuscripts, Dublin 1958, III, 90; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerriħîne’d-Dımaşķıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 325-326; Riyâd Abdülhamîd Murâd - Yâsîn M. es-Sevvâs, Fihristü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: el-Edeb, Dımaşk 1402/1982, I, 333-334; C. Zeydân, Âdâb, III, 325; Salâh Muhammed el-Haymî, Fihristü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: ǾUlûmü’l-Ķurǿân, Dımaşk 1405/1984, III, 450-451; Ömer Ferruh, MeǾâlimü’l-edebi’l-ǾArabî fî Ǿaśri’l-ĥadîŝ, Beyrut 1406/1986, II, 730-733; Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998, s. 353; Îsâ İskender Ma‘lûf, “Ħazâǿinü’l-kütübi’l-ǾArabiyye”, MMİADm., V (1925), s. 133; Saîd el-Kermî, “Şeźerâtü’ź-źeheb fî aħbâri men źeheb”, MMLADm., I (1969), s. 65-75; Teysîr Halîl ez-Zevâhire, “Ebü’l-Fetĥ ǾAbdülĥay b. el-Ǿİmâd el-Ĥanbelî 1032/1623-1089/1679: Ĥayâtühû ve menhecühû fî kitâbihî Şeźerâti’ź-źeheb fî aħbâri men źeheb”, Muǿte li’l-buĥûŝ ve’d-dirâsât, XI/2, Mu’te (Ürdün) 1416/1996, s. 13-51; Franz Rosenthal, “Ibn al-ǾImād”, EI² (İng.), III, 807; Necîb Mâyil-i Herevî, “İbn Ǿİmâd”, DMBİ, IV, 330-331.
Cengiz Tomar