İBNÜ’l-HAZZÂ
(ابن الحذّاء)
Ebû Abdillâh Muhammed b. Yahyâ b. Ahmed et-Temîmî el-Kurtubî (ö. 416/1025)
Mâlikî fakihi.
Muharrem 347’de (Nisan 958) dünyaya geldi. Makrîzî doğum tarihini Rebîülevvel 345 (Haziran 956), Palencia ise 346 olarak vermektedir. Mensup olduğu ailenin fertleri İbnü’l-Hazzâ lakabıyla anılmakla birlikte neseplerinin ulaştığı atalarının Hz. Peygamber’in devecisi (hâdî) olması sebebiyle asıl lakaplarının İbnü’l-Haddâ olduğu, aileden Endülüs’e ilk gelenlerin Hazzâ (ayakkabıcılar) mahallesinde oturdukları için İbnü’l-Hazzâ diye anıldıkları söylenir (Kādī İyâz, IV, 733; İbn Ferhûn, II, 237; krş. Makrîzî, VII, 423). Aileden Endülüs’e ilk gelen kişinin de Benî Ümeyye’nin mevâlîsinden, Mercirâhit Savaşı’nda kumandanlık yapan Dâvûd olduğu kaydedilir.
İbnü’l-Hazzâ Kurtuba’da (Cordoba) yetişti. On dört yaşından itibaren Ebû Bekir İbn Zerb’in fıkıh derslerine devam ederek onun gözde talebelerinden biri oldu. Ayrıca Ebû Bekir İbnü’l-Kūtıyye, Ebû Ca‘fer İbn Avnullah, Ebû Abdullah İbn Müferric, Ebû Muhammed el-Asîlî, Ebû Abdullah İbnü’l-Harrâz ve İbn Ebû Düleym gibi âlimlerden öğrenim gördü. 372’de (983) hac yolculuğu sırasında Kayrevan’da İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî’den onun kitaplarını okudu. Haremeyn ve Kahire’de Ukaylî’nin râvisi Ebû Abdullah el-Belhî, Hüseyin b. Hasan el-Kehhâl, Tahâvî’nin râvisi Hişâm b. Muhammed b. Ebû Halîfe, Ebû Bekir Muhammed b. Ali el-Üdfüvî, Ebü’t-Tayyib İbn Galbûn, Ebü’l-Alâ İbn Mâhân, Hâfız Abdülganî el-Ezdî ve diğer birçok âlimden faydalandı.
Özellikle hadis, fıkıh ve rüya tabiri konularında derinleşen İbnü’l-Hazzâ Kurtuba’ya dönünce (374/984) şûra, vesâik-i sultâniyye görevlerine getirildi. İşbîliye (Sevilla), Belensiye (Valencia), Beccâne (Pechina) ve Tutîle’de (Tudela) kadılık yaptı. Ardından Sarakusta’ya (Saragossa) yerleşti ve kadılık görevini burada sürdürdü. Yetiştirdiği talebeler arasında Ebû Ömer İbn Abdülber en-Nemerî, İbnü’l-Hassâr, Hâtim b. Muhammed, Ebû Ömer İbn Sümayk gibi âlimler bulunmaktadır. İbnü’l-Hazzâ 4 Ramazan 416’da (29 Ekim 1025) Sarakusta’da vefat etti. Bazı kaynaklarda ölüm tarihi 410 (1019) olarak kaydedilmektedir.
Eserleri. Kaynaklarda İbnü’l-Hazzâ’nın Kitâbü’l-İstinbâŧ li-meǾâni’s-sünen ve’l-aĥkâm min eĥâdîŝi’l-Muvaŧŧaǿ (seksen cüz olduğu söylenmektedir), et-TaǾrîf bi-men źükire fî Muvaŧŧaǿi’l-İmâm Mâlik min esmâǿi’r-ricâl ve’n-nisâǿ râviyen ve merviyyen Ǿanhü, el-Büşrâ fî Ǿibâreti’r-rüǿyâ, Kitâbü’l-İnbâǿ Ǿalâ (bi-meǾânî) esmâǿillâhi TeǾâlâ (el-İnbâh Ǿan esmâǿillâh), el-Ħuŧab ve’l-ħuŧabâǿ (el-Ħuŧab ve siyerü’l-ħuŧabâǿ) adlı eserleri zikredilmektedir. Bunlardan et-TaǾrîf’in Fas Hizânetü’l-Karaviyyîn’de bazı nüshaları bulunmaktadır (Sezgin, I, 483; M. Âbid el-Fâsî, I, 186-188). İsimlerin alfabetik olarak sıralandığı eserde ayrıca künye, lakap vb. ile tanınanlara, İmam Mâlik’in güvenilir oldukları konusunda görüş belirttiği râvilerle haklarında cerh değerlendirmesi bulunanlara da birer bölüm ayrılmıştır (M. Âbid el-Fâsî, I, 186).
BİBLİYOGRAFYA:
Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik, IV, 733-734; İbn Hayr, Fehrese, s. 93, 242, 267, 477, 481, 513; İbn Beşküvâl, eś-Śıla, II, 478-480; Dabbî, Buġyetü’l-mültemis, Kahire 1967, s. 146; Yâkūt, MuǾcemü’l-üdebâǿ, XIX, 108-109; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 444-445; Safedî, el-Vâfî, V, 196; Yâfiî, Mirǿâtü’l-cenân, III, 29; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, II, 237-238; Makrîzî, el-Muķaffe’l-kebîr (nşr. Muhammed el-Ya‘lâvî), Beyrut 1411/1991, VII, 422-423; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 112; A. G. Palencia, Târîħu’l-fikri’l-Endelüsî (trc. Hüseyin Mûnis), Kahire 1955, s. 12, 422-423; Sezgin, GAS, I, 483; M. Âbid el-Fâsî, Fihrisü maħŧûŧâti Ħizâneti’l-Ķaraviyyîn, Dârülbeyzâ 1399/1979, I, 186-188; MecmûǾa muħtâre li-maħŧûŧât ǾArabiyye nâdire min mektebât Ǿâmme fi’l-Maġrib (haz. Merkezü’l-Hademât ve’l-ebhâsi’s-sekāfiyye), Beyrut 1407/1986, s. 125-127; Meryem Safevî, “İbn Ĥaźźâǿ”, DMBİ, III, 341-344.
Ahmet Özel