İBNÜ’l-HAVVÂS
(ابن الحوّاس)
Alî b. Ni‘me (ö. 460/1068)
Sicilya’da hüküm süren son müslüman emîrlerden.
Müslümanların Sicilya’daki hâkimiyetlerinin son döneminde, Kelbî emîrlerin sonuncusu Hasan es-Samsâm’ın (1040-1053) Palermo’dan çıkarılışından sonra adanın bir bölümünde bağımsızlığını ilân eden kumandanlardan biridir. Kelbî idaresinin sona ermesinden adanın Normanlar’ın eline geçmesine kadar süren dönemde Sicilya elde ettikleri bölgelerde bağımsızlıklarını ilân eden emîrler arasında paylaşıldı. Endülüs gibi Sicilya da çok küçük emirliklere bölündü. Sicilya’yı paylaşan bu emîrler çok geçmeden iktidar mücadelesine başladılar.
İbnü’l-Havvâs, 1040-1052 yılları arasındaki bu karışıklıklar ve parçalanmalar sırasında Kasryâne (Castrogiovanni), Circent (Girgenti) ve Kasrülcedîd’i (Castronova) hâkimiyeti altına aldı. Eniştesi İbnü’l-Meklâtî de Katâniye’ye (Catane) hâkim oldu. İbnü’l-Meklâtî, kısa bir müddet sonra adanın doğu sahilindeki Sirakūsa (Syracuse) şehrinin emîri İbnü’s-Sümne tarafından öldürüldü. İbnü’s-Sümne onun dul kalan ve İbnü’l-Havvâs’ın kız kardeşi olan eşiyle evlendi. Bir süre sonra İbnü’l-Havvâs ile İbnü’s-Sümne arasında ihtilâf çıktı. İbnü’s-Sümne’nin sarhoş olduğu bir sırada İbnü’l-Havvâs’ın kız kardeşini öldürmeye kalkması yüzünden çıktığı belirtilen bu ihtilâfın ardından iki taraf Kasryâne yakınında savaşa tutuştular. Rakibini yenen İbnü’l-Havvâs Sicilya’nın büyük bir kısmına hâkim oldu ve adayı Normanlar’a karşı savunan tek müslüman emîr haline geldi. İbnü’s-Sümne ise ona karşı Normanlar’dan yardım istedi. Sicilya’yı işgal için bunu fırsat bilen Norman Hükümdarı Roger d’Hauteville 1061 yılının Şubat ayı sonundan itibaren saldırılarını başlattı.
Önceleri Normanlar’ın hücumlarını püskürtmeyi başaran İbnü’l-Havvâs, Roger’in yeni saldırılar düzenleyerek Sicilya’nın bazı bölgelerini ele geçirmesi üzerine bir kaleye sığınmak zorunda kaldı. Fırsat bulanların adadan ayrılarak Kuzey Afrika’ya sığındığı o günlerde Sicilyalı bazı müslümanlar, İfrîkıye Emîri Muiz b. Bâdîs ez-Zîrî’den adadaki müslümanları kurtarması ve emîrler arasındaki ihtilâfları halletmesi konusunda yardım istediler. Muiz b. Bâdîs’in 1061 yılında gönderdiği donanma Kavsara (Pautellaria) adası yakınlarında fırtınaya tutularak büyük kayıp verdi. Felâketle sonuçlanan bu yardım teşebbüsünün ardından bu defa babasının yerine geçen Temîm b. Muiz adaya oğulları Eyyûb ve Ali’nin idaresinde bir donanma gönderdi (1062). Eyyûb, İbnü’l-Havvâs’ın yardımıyla Circent dahil geniş bir bölgede hâkimiyet kurmayı başardı. Eyyûb ile İbnü’l-Havvâs’ın arası açılıncaya kadar Sicilya müslümanları rahat bir dönem yaşadılar. İbnü’l-Havvâs 460’ta (1068)
Eyyûb’un adamları tarafından öldürüldü. Ertesi yıl Normanlar’la yaptığı savaşı kaybeden Eyyûb ülkesine dönmek zorunda kaldı. Bu olayın ardından Normanlar, Sicilya’nın tamamını ele geçirerek Sicilya’da İslâm hâkimiyetine son verdiler.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, X, 195-197; Ebü’l-Fidâ, el-Muħtaśar, Beyrut 1960, IV, 113; Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb, XXIV, 380-383; Michele Âmârî, el-Mektebetü’l-ǾArabiyyetü’ś-Śıķılliye, Leipzig 1857, s. 275-278, 414, 445-448, 484, 533-534, 596; F. Chalondon, Histoire de la domination normande en Italie et en Sicile, Paris 1907; H. R. Idris, La Berbérie orientale sous les Zirides, Paris 1962, I, 283-284; M. M. Moreno, el-Müslimûn fî Śıķılliye, Beyrut 1968, s.17, 18; Ahmed Tevfîk el-Medenî, el-Müslimûn fî cezîreti Śıķılliye ve Cenûbi Îŧâlyâ, Cezayir 1968, s. 153-156; İhsan Abbas, el-ǾArab fî Śıķılliye, Beyrut 1975, s. 48-49; Aziz Ahmad, A History of Islamic Sicily, Edinburgh 1975, s. 36-37, 50-51; a.mlf., Târîħu Śıķılliyeti’l-İslâmiyye (trc. Emîn Tevfîk et-Tayyibî), Trablusgarp 1399/1980, s. 43-44, 59-60; Takıyyüddin Ârif ed-Dûrî, Śıķılliye, Bağdad 1980, s. 119-124; Afîfî Mahmûd İbrâhim, Benû Zîrî ve Ǿalâķatühümü’s-siyâsiyye bi’l-ķuva’l-İslâmiyye fî ĥavżi’l-baĥri’l-mütevassıŧ (362-543 h.), Kahire 1989, s. 127-137; İbrahim Altan, İslâm Tarihinde Sicilya Adasının Yeri (yüksek lisans tezi, 1993), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 74-75; U. Rizzitano, “Ibn al-Ĥawwās”, EI² (İng.), III, 788; R. Traini, “Śıķılliya”, a.e., IX, 585; Ali Ekber Diyânet, “İbn Ĥavvâs”, DMBİ, IV, 376-377.
Eymen Fuâd Seyyid