İBNÜ’d-DEBBÂĞ, Ebü’l-Velîd
(أبو الوليد ابن الدبّاغ)
Ebü’l-Velîd Yûsuf b. Abdilazîz b. Yûsuf el-Lahmî el-Ündî el-Endelüsî (ö. 546/1151)
Hadis hâfızı ve tarihçi.
Endülüs’te Belensiye’nin (Valencia) köylerinden Ünde’de (Onda) doğdu ve daha sonra Mürsiye’ye (Murcia) yerleşti. İbn Abdülhâdî ve Zehebî, doğum yılını İbn Beşküvâl’den naklen 481 (1088) olarak gösterirken bizzat İbn Beşküvâl bu tarihin 482 (1089) olduğunu belirtmektedir. Ebû Ali es-Sadefî onun en çok istifade ettiği hocasıdır. Kendisinden İmam Mâlik’in el-Muvaŧŧaǿ adlı eserini, Śaĥîĥ-i Buħârî ve Śaĥîĥ-i Müslim’i, Tirmizî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’inin büyük bir kısmını, Ebû Dâvûd’un es-Sünen’ini, İbn Şeybe ile Bezzâr’ın el-Müsned’lerini, Dârekutnî’nin es-Sünen ve el-Ǿİlel’ini, İbn Kāni‘in el-MuǾcemü’ś-śaĥâbe’sini okudu. Ayrıca Ebü’l-Velîd İbn Rüşd ile Ebû Bekir İbnü’l-Arabî de onun faydalandığı hocaları arasında yer alır. İbnü’d-Debbâğ’ın en tanınmış talebesi ise İbn Beşküvâl’dir.
Mürsiye’de hatiplik, Dâniye’de (Denia) kadılık görevlerinde bulunan İbnü’d-Debbâğ hadis yazmaya önem veren, hadislerin senedlerini ve râvileri iyi bilen bir âlim olup İbn Beşküvâl onu çeşitli hadis ilimlerinde döneminin önde gelen otoritesi olarak tanıtmış, Endülüslü hadis imamlarının sonuncusu kabul edilmiştir. Mâlikî mezhebine mensup olan İbnü’d-Debbâğ’ın isabetli hükümler vermesi sebebiyle çevresinde daima aranan bir kişi olduğu belirtilmiştir. İbnü’d-Debbâğ Dâniye’de vefat etti ve Mürsiye’ye götürülerek orada defnedildi.
Eserleri. İbnü’d-Debbâğ’ın kaynaklarda adı geçen eserleri şunlardır: Ŧabaķātü’l-ĥuffâž min ehli’l-ĥadîŝ (bazı sıralama hataları sebebiyle eleştirildiği söylenen eserin İbn Şihâb ez-Zührî’den [ö. 124/742] Silefî’ye [ö. 576/1180] kadar gelen hadisçilerin isimlerini ihtiva ettiği belirtilmektedir [İbn Abdülhâdî, IV, 87]; Ŧabaķātü’l-muĥaddiŝîn ve’l-fuķahâǿ adıyla kaydedilen eser de muhtemelen bu kitaptır [el-Ķāmûsü’l-İslâmî, II, 345]); Kitâbü’l-Ġavâmiż ve’l-mübhemât (İbn Hayr, s. 219); MuǾcemü şüyûħi’l-Ķāđî eś-Śadefî (Ebû Ali es-Sadefî’nin kendilerinden faydalandığı şeyhlerine dair bir mu‘cemdir [İbnü’z-Zübeyr, VII, 208]); Fehrese; İħtiśâru Îżâĥi’l-işkâl (Abdülganî el-Ezdî’nin, hadis râvilerinin isimlerinde görülen problemlerle ilgili olarak kaleme aldığı Îżâĥu’l-işkâl’in özetidir [a.g.e., VII, 208]). Hediyyetü’l-Ǿârifîn’de (II, 552) müellifin Reşĥatü’n-naśîĥ mine’l-ĥadîŝi’ś-śaĥîĥ adlı bir eserinden bahsedilmekteyse de bu kitap Debbâğzâde Mehmed Efendi’nindir (DİA, IX, 63).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hayr, Fehrese, s. 219, 436; İbn Beşküvâl, eś-Śıla (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire-Beyrut 1410/1989, III, 978-979; Dabbî, Buġyetü’l-mültemis (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire-Beyrut 1410/1989, II, 662; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, I, 264; İbnü’z-Zübeyr, Śılatü’ś-Śıla (nşr. E. Lévi-Provençal), Rabat 1937, VII, 207-209; İbn Abdülhâdî, ǾUlemâǿü’l-ĥadîŝ, IV, 86-88; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, IV, 1310-1312; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XX, 220-221; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 541-550, s. 263; Süyûtî, Ŧabaķātü’l-ĥuffâž (Ömer), s. 470-471; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 552; el-Ķāmûsü’l-İslâmî, II, 345; Mehmet İpşirli, “Debbâğzâde Mehmed Efendi”, DİA, IX, 63.
Nuri Topaloğlu