İBN ZİYÂD en-NÎSÂBÛRÎ
(ابن زياد النيسابوري)
Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ziyâd en-Nîsâbûrî (ö. 324/936)
Şâfiî fakihi ve muhaddis.
238 (852) yılının ilk aylarında Nîşâbur’da doğdu. Tahsil için Horasan, Irak, Dımaşk, Mısır ve Hicaz’a gitti. Öğrenimini tamamlayınca Bağdat’a yerleşti. Hadis hocaları arasında Zühlî, Abdullah b. Hâşim et-Tûsî, Ebû Zür‘a er-Râzî, İbn Vâre, Za‘ferânî, Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî, Müzenî, Bekkâr b. Kuteybe, Yûnus b. Abdüla‘lâ es-Sadefî gibi âlimler bulunmaktadır. Ayrıca Müzenî, Rebî‘, Za‘ferânî ve Ebû Abdullah İbn Abdülhakem’den fıkıh öğrenimi gördü.
Güvenilir bir râvi olması yanında fıkıh meselelerini ve sahâbe ihtilâflarını da iyi bilen İbn Ziyâd kendi devrinde Irak Şâfiîleri’nin lideri durumundaydı. Nevevî onu, mezhep imamının usul ve kaidelerine bağlı olarak ictihad yapan “ashâbü’l-vücûh”tan sayar. Dârekutnî, hocaları arasında hadisin sened ve metinlerini ondan daha iyi bilen, fıkıh sahasında da ondan üstün olan birini görmediğini belirtmektedir. Dârekutnî’den başka İbn Şâhin, Da‘lec b. Ahmed, İbnü’l-Muzaffer, Muhallis, İbn Ukde, Hamza el-Kinânî ve Ebû Ali en-Nîsâbûrî gibi birçok âlim kendisinden hadis rivayet etmiştir. 4 Rebîülâhir 324’te (1 Mart 936) vefat eden İbn Ziyâd, Hatîb el-Bağdâdî ile İbnü’l-Cevzî’nin belirttiğine göre Bağdat’taki Bâbülkûfe mevkiinde defnedilmiştir. İsnevî Nîşâbur’da öldüğünü söylüyorsa da ona zaman ve mekân bakımından daha yakın olan Hatîb el-Bağdâdî’nin tesbiti doğru olmalıdır.
Kaynaklarda İbn Ziyâd’ın çeşitli eserler yazdığı belirtilmekle birlikte Müzenî’nin el-Muħtaśar’ıyla ilgili Ziyâdât Ǿalâ Muħtaśari’l-Müzenî adlı kitabından başka herhangi bir eserinin adı zikredilmemektedir. İbnü’l-İmâd, İsnevî’ye atıfta buluna-rak Kitâbü’z-Ziyâdât yerine Kitâbü’r-Ribâ adlı bir eserini kaydediyorsa da İsnevî yalnızca birinci eserin adını vermektedir. İbnü’l-İmâd’ın muhtemelen bir ha-tadan kaynaklanan bu kaydı sebebiyle Ömer Rızâ Kehhâle de bunları iki ayrı eser olarak zikretmiştir (MuǾcemü’l-müǿellifîn, VI, 119). İbn Ziyâd’ın ayrıca Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bir mecmua içinde (nr. 18, vr. 134-151) hadise dair el-Fevâǿid adlı bir eserinin kayıtlı olduğu belirtilmektedir (Elbânî, s. 143).
BİBLİYOGRAFYA:
Abbâdî, el-Fuķahâǿü’ş-ŞâfiǾiyye, s. 42; Hatîb, Târîħu Baġdâd, X, 120-122; Şîrâzî, Ŧabaķātü’l-fuķahâǿ, s. 113-114; Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), V, 550-551; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, VI, 286-287; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, III, 341; a.mlf., el-Kâmil, VIII, 328; Nevevî, Tehźîb, I/2, s. 197-198; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 65-68; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 819-820; Safedî, el-Vâfî, XVII, 480-481; Yâfiî, Mirǿâtü’l-cenân, II, 288-289; Sübkî, Ŧabaķāt, III, 310-314; İsnevî, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, II, 481; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 186; İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 110-111; Süyûtî, Ŧabaķātü’l-ĥuffâž (Ömer), s. 341-342; Keşfü’ž-žunûn, II, 1636; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, II, 302; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 263; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VI, 119; a.mlf., el-Müstedrek Ǿalâ MuǾcemi’l-müǿellifîn, Beyrut 1406/1985, s. 432; Elbânî, Maħŧûŧât, s. 143; M. Hasan Heyto, el-İctihâd ve ŧabaķātü müctehidi’ş-ŞâfiǾiyye, Beyrut 1409/1988, s. 223.
Şükrü Özen