İBN VED‘ÂN
(ابن ودعان)
Ebû Nasr Muhammed b. Alî b. Ubeydillâh b. Ved‘ân el-Mevsılî (ö. 494/1100)
Muhaddis ve kadı.
15 Şâban 402’de (12 Mart 1012) Musul’da doğdu. Küçük yaştan itibaren hadis dinlemeye başladı. Tahsilini ilerletmek için seyahate çıktı ve defalarca Bağdat’a gidip geldi. Son yolculuğunu ölümünden çok kısa bir süre önce gerçekleştirdi. Başta amcası Ebü’l-Feth Ahmed b. Ubeydullah olmak üzere Muhammed b. Ali b. Bahşel, Hüseyin b. Muhammed b. Ca‘fer es-Sayrafî gibi hocalardan istifade etti. Kendisinden Ebû Tâhir es-Silefî, Irak’ta Ebû Abdullah el-Belhî, Mısır’da Muhammed el-Hâdî, Hicaz’da İsmâil b. Muhammed en-Nîsâbûrî, Vecîh b. Tâhir eş-Şehhâmî, Diyarbekir’de Mervân b. Ali et-Tanzî ve diğerleri hadis dinleyip rivayette bulundular. Kadı, hâkim gibi unvanlarla da anılan İbn Ved‘ân Muharrem 494’te (Kasım 1100) Musul’da vefat etti. Ölüm tarihinin Keşfü’ž-žunûn’da (I, 715) ve Îżâĥu’l-meknûn’da (I, 431) 594 (1198) olarak verilmesi yanlıştır.
Öğrencisi Silefî ve kendisiyle görüştüğü halde ondan rivayeti uygun bulmayan İbn Nâsır es-Selâmî tarafından yalancılık ve hadis uydurmakla suçlanan İbn Ved‘ân’ı Zehebî, mevzû olduğunu belirttiği el-ErbaǾûn’u ile meşhur olması sebebiyle AǾlâmü’n-nübelâǿ adlı eserine aldığını söylemekte (XIX, 165), Mîzânü’l-iǾtidâl’de ise onun sika olmadığını ve kendisine güvenilmeyeceğini ifade etmektedir (III, 657). Her ne kadar, “İbn Ved‘ân’ın sika râvilerden yaptığı rivayetler doğrudur” denilmişse de (Sem‘ânî, V, 580; İbnü’l-Esîr, III, 356) uydurma rivayetlerle dolu olan eseri kendisini cerhedenlerin haklılığını göstermektedir.
İbn Ved‘ân’ın 473’te (1080-81) Bağdat’a getirdiği belirtilen el-ErbaǾûne’l-VedǾâniyye adlı eser, Hz. Peygamber’in zühd ve ahlâka dair konuşmalarından derlendiği iddia edildiği için Ħuŧabü’l-erbaǾîn (ErbaǾûne ĥadîŝ fi’l-ħuŧab ve’l-mevǾiža) adıyla da anılmakta olup aslında hadisten hiç anlamayan ve kendisi gibi bir yalancı olduğu ifade edilen Zeyd b. Rifâa el-Hâşimî’ye aittir. Zeyd b. Rifâa’nın, Resûl-i Ekrem’in hadislerine bazı filozofların hikmetli sözlerini karıştırmak ve senedlerine genellikle meçhul râviler ilâve etmek suretiyle meydana getirdiği bu risâleyi
İbn Ved‘ân’ın amcası Ebü’l-Feth Ahmed b. Ubeydullah ondan çalarak üzerinde bazı değişiklikler yapmış, İbn Ved‘ân da eseri amcasından dinleyerek rivayet etmiştir (İbnü’l-Cevzî, XVII, 71). el-ErbaǾûne’l-VedǾâniyye’nin ve Abdülazîz b. Ahmed el-Bârcîlgī (ö. 750/1349) tarafından yapılan şerhinin çeşitli kütüphanelerde pek çok nüshası vardır (Kettânî, s. 204; Brockelmann, GAL, I, 435; Suppl., I, 602). Yûsuf b. İsmâil en-Nebhânî tarafından neşredilen eseri (MecmûǾu’l-erbaǾîn içinde, Kahire 1952, s. 325-340) Sultan Ahmed Camii başimamı Mehmed Şefik Arvâsî tahkik ederek önce Arapça metnini neşretmiş (İstanbul 1965), ardından kitabı Türkçe tercümesi ve şerhiyle birlikte yeniden yayımlamıştır (İstanbul 1965). Ali Hasan Ali Abdülhamîd de önemli dipnotları ilâve ederek risâlenin yeni bir neşrini gerçekleştirmiştir (Beyrut 1407/1987).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Ved‘ân, el-ErbaǾûne’l-VedǾâniyyetü’l-mevżûǾa (nşr. Ali Hasan Ali Abdülhamîd), Beyrut 1407/1987, neşredenin girişi, s. 13-22; Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), V, 580; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam (Atâ), XVII, 71; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, III, 356; a.mlf., el-Kâmil, X, 327; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIX, 164-167; a.mlf., Mîzânü’l-iǾtidâl, III, 657-659; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 491-500, s. 199-201; a.mlf., el-Muġnî, II, 618; Safedî, el-Vâfî, IV, 141-142; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, V, 305-306; Keşfü’ž-žunûn, I, 60, 175; Îżâĥu’l-meknûn, I, 431; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 78; Brockelmann, GAL, I, 435; Suppl., I, 602; Yûsuf en-Nebhânî, MecmûǾu’l-erbaǾîne erbaǾîn min eĥâdîŝi seyyidi’l-mürselîn, Kahire 1372/1952, s. 325-340; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 204; “İbn VedǾân”, DMBİ, V, 76-77.
Emin Âşıkkutlu