İBN SULTÂN
(ابن سلطان)
Ebû Abdillâh Kutbüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ömer b. Sultân ed-Dımaşkī es-Sâlihî (ö. 950/1544)
Hanefî fakihi ve tarihçi.
12 Rebîülevvel 870 (2 Kasım 1465) tarihinde doğdu. Seriyyüddin İbnü’ş-Şıhne ve Burhâneddin en-Nâcî gibi hocalardan ders aldı. Dımaşk’ta Kassâiyye Medresesi ile, ikamet ettiği ve idaresini üstlendiği Zâhiriyye Medresesi’nin yanı sıra Emeviyye Camii’nde de hocalık yaptı. Sultan Kansu Gavri döneminde Mısır Kādılkudâtı İbnü’ş-Şıhne’ye nâib oldu. Zamanının meseleleriyle yakından ilgilenen İbn Sultân’a halk ve yöneticiler büyük saygı duyardı. Kahvenin haram olduğuna dair fetvası kaynaklarda bilhassa zikredilmektedir (Gazzî, II, 13; İbnü’l-İmâd, VIII, 284). 938 (1531) yılında Dımaşk nâibinin Emeviyye Camii’nin ortasına bir havuz yaptırma hazırlığına girişmesi üzerine bunun câiz olmadığını kendisine bildiren İbn Sultân, Dımaşk’ın ileri gelenleriyle yapılan toplantıda onları da ikna edince nâib durumu sormak için İstanbul’a şeyhülislâma bir mektup yazdı. İbn Sultân da el-Berķu’d-dâmiǾ (lâmiǾ) fi’l-menǾi mine’l-birketi fi’l-câmiǾ adıyla bir eser yazdı (Gazzî, II, 13). Kendisi Hanefî olduğu halde ibadetlerini Şâfiî mezhebine göre yapan İbn Sultân (a.g.e., II, 14) takvâ sahibi ve hayır sever bir kişiydi. Emeviyye Camii’nde her cuma gecesi toplu halde zikir meclisi düzenleyenler için bir vakıf kurdu. İbn Sultân 27 Zilkade 950’de (21 Şubat 1544) Dımaşk’ta vefat etti ve Kalenderiyye Türbesi’ne defnedildi.
Eserleri. 1. Keşfü’l-ĥaķāǿiķ Ǿan esrâri Kenzi’d-deķāǿiķ. Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin Hanefî fıkhının temel metinlerinden olan eserine yaptığı şerhtir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Fıkhu’l-Hanefî, nr. 2544; ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 267). 2. el-Cevâhirü’l-muđıyye fî eyyâmi’d-devleti’l-ǾOŝmâniyye. Yavuz Sultan Selim ve onun Suriye-Mısır seferine dairdir. Eserin elde bulunan tek yazması muhtemelen sultana takdim edilen nüshadır (Ahlwardt, IX, 241; Brockelmann, GAL, II, 373). 3. Fetĥu’l-meliki’l-Ǿalîmi’l-mennân Ǿale’l-Meliki’l-Mužaffer Süleymân (Berlin Staatsbibliothek, nr. 5622). Kanûnî Sultan Süleyman’a ithaf edilen bir siyâsetnâme olup son iki bölümde Kanûnî’nin soyu ve ahlâkı, babasının menkıbeleri ve Mısır’ı ele geçirmesi anlatılmaktadır (Ahlwardt, V, 120; Brockelmann, GAL Suppl., II, 400). Müellifin ayrıca afyonun haramlığına dair bir risâle yazdığı belirtilmektedir. İsmâil Paşa ve Kehhâle babası Kemâleddin İbn Sultân’ın Teşvîķu’s-sâcid ilâ ziyâreti eşrefi’l-mesâcid adlı eserini Kutbüddin’e nisbet etmişlerdir (Îżâĥu’l-meknûn, I, 292; MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 254; krş. Gazzî, I, 51).
BİBLİYOGRAFYA:
Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâǿire, I, 51; II, 12-14; Keşfü’ž-žunûn, II, 1516; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VIII, 283-284; Ahlwardt, Verzeichnis, V, 46, 120; IX, 240-241; Brockelmann, GAL, II, 373; Suppl., II, 267, 400; Îżâĥu’l-meknûn, I, 292; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 285; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 254; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerriħîne’d-Dımaşķıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 289; M. Mutî‘ el-Hâfız, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: el-Fıķhü’l-Ĥanefî, Dımaşk 1401/1981, II, 105-106; Babinger (Üçok), s. 62; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 113.
Salim Öğüt