İBN ŞEYBE
(ابن شيبة)
Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. Şeybe b. es-Salt es-Sedûsî eş-Şeybî (ö. 262/875)
Hadis hâfızı.
180 (796) veya 182’de (798) Basra’da doğdu. 200 (815) yılından sonra hadis öğrenmeye başladı. Ebü’l-Velîd et-Tayâlisî, Affân b. Müslim, Yezîd b. Hârûn, Ravh b. Ubâde,
Ezher b. Sa‘d, Ebû Âmir el-Akadî, Ali b. Medînî, Yahyâ b. Maîn ve Ahmed b. Hanbel gibi muhaddislerden ders aldı. Kendisinden torunu Muhammed b. Ahmed b. Ya‘kūb ile Yûsuf b. Ya‘kūb el-Ezrak ve başkaları hadis rivayet ettiler. Tahsilini tamamladıktan sonra Bağdat’a yerleşip burada ve Sâmerrâ’da hadis okutan İbn Şeybe’nin sika olduğunda ittifak edilmiştir. Mâlikî mezhebine mensup bir fakih olan İbn Şeybe, Mâlikî fıkhını İmam Mâlik’in talebelerinden öğrendi. Bu mezhebe dair eserler yazdığı rivayet edilmekteyse de kaynaklarda bu konuda herhangi bir kitabından söz edilmemiştir. Halife Mütevekkil-Alellah İbn Şeybe’yi Bağdat’a kādılkudât tayin etmek istedi, ancak Ahmed b. Hanbel’in onun bid‘atçı olduğunu ileri sürmesi üzerine bundan vazgeçti. İbn Şeybe’nin, hocası Ahmed b. Muazzel’in telkiniyle halku’l-Kur’ân meselesinde tevakkuf* etmesi yüzünden İbn Hanbel’in onu suçladığı belirtilmektedir. Bu tutumu sebebiyle halkın İbn Şeybe’den yüz çevirdiği ve eseri el-Müsnedü’l-kebîr’e ilgi göstermediği sanılmaktadır. Kitabın fazla ilgi görmemesini çok hacimli olmasına bağlamak da mümkündür. Varlıklı ve cömert bir kimse olduğundan İbn Şeybe’nin eserinin temize çekilip istinsah edilmesi için kırk kâtip tuttuğu, bunları kendi evinde barındırdığı, bu iş için on binlerce dinar harcadığı ve sonunda muhtaç hale geldiği belirtilmektedir. İbn Şeybe 13 Rebîülevvel 262’de (16 Aralık 875) Bağdat’ta oğluna ders verirken vefat etti.
İbn Şeybe’nin bilinen tek eseri el-Müsnedü’l-kebîrü’l-muǾallel’dir. İbnü’s-Salâh’ın müsned türü çalışmaların en mükemmeli olarak nitelediği eserde (ǾUlûmü’l-ĥadîŝ, s. 253) her hadisin farklı rivayetleri bir araya getirilmiş ve râvilerin ihtilâfları belirtilmiştir. Müellif her sahâbînin müsnedine onun biyografisini kaydettikten sonra başlamış, rivayet ettiği hadislerin mevcut olan illetlerini göstermiş, âlî ve nâzil olanları zikretmiş, seneddeki ricâli tanıtarak onların cerh ve ta‘dîline dair bilgi vermiştir. Zehebî, yaklaşık otuz cildi kaleme alınmış olan eserin yarım kaldığını, tamamının 100 cildi bulacağını, bundan daha güzel bir müsnedin yazılmadığını, eserin Ammâr b. Yâsir’in müsnedini ihtiva eden bir cüzünü elde ettiğini söylemiş (AǾlâmü’n-nübelâǿ, XII, 476, 479; Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 577), bazı kaynaklarda ise eserin tamamlandığına, sadece muallel olan kısmın ikmal edilemediğine işaret edilmiştir. İsmâil Paşa el-Müsned’in beş cilt olduğunu söylemektedir (Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 537). Ayrıca eserin 200 cüzden meydana gelen Ebû Hüreyre müsnedinin Mısır’da bulunduğu ve Hz. Ali’nin müsnedinin beş cilt tuttuğu kaydedilmekte olup (Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XII, 478) “Müsnedü Emîri’l-müǿminîn ǾÖmer b. el-Ħaŧŧâb” adlı bölümünün onuncu cüzü Sâmî Haddâd tarafından tahkik edilmeden (Beyrut 1940), Kemâl Yûsuf el-Hût tarafından tahkikli olarak (Beyrut 1405/1985) yayımlanmıştır. Kitabın diğer kısımlarının günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Hatîb, Târîħu Baġdâd, XIV, 281-283; İbn Ebû Ya‘lâ, Ŧabaķātü’l-Ĥanâbile, I, 416; Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik (nşr. Abdülkādir es-Safrâvî), Rabat 1983, IV, 150-154; Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), III, 237; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, V, 43; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, II, 344-345; İbnü’s-Salâh, ǾUlûmü’l-ĥadîŝ, s. 63, 253; İbn Abdülhâdî, ǾUlemâǿü’l-ĥadîŝ, II, 272-274; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XII, 476-479; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 577-578; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, Kahire 1329-30, s. 355; Süyûtî, Tedrîbü’r-râvî, s. 161; Keşfü’ž-žunûn, II, 1678-1679; Îżâĥu’l-meknûn, II, 482; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 537; Kettânî, er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 69; Sezgin, GAS, I, 144; a.e. (Ar.), I, 278-279.
Kemal Sandıkçı