İBN SEMÜRE el-CA‘DÎ
(ابن سمرة الجندي)
Ebü’l-Hattâb (Ebü’l-Hafs) Ömer b. Alî b. Semüre b. Hüseyn b. Semüre b. el-Heysem b. Ebi’l-Aşîre el-Ca‘dî el-Yemenî (ö. 586/1190’dan sonra)
Fakih ve tarihçi.
547 (1152) yılında Yemen’in İb nahiyesine bağlı Unâmir köyünde doğdu. Ca‘dî nisbesi, atalarından soyu Meâd b. Adnân’a ulaşan Ca‘de b. Kâ‘b b. Rebîa’dan
gelmektedir. İbn Mühtedîn diye tanınan fakih Mes‘ûd b. Hassân b. Harb el-Ca‘dî, Asvâb b. Tihâmî ve Saîd b. Amr b. Mûsâ el-Cerâdî’den Kur’an; Ali b. Ahmed el-Behâkarî, Zeyd b. Abdullah el-Hemedânî ve Sâlim b. Mehdî el-Ahferî’den fıkıh; Ahmed b. Muhammed b. Zeyd b. Hassân’dan da fıkıh ve Arap edebiyatı dersleri aldı. Diğer hocaları arasında Muhammed b. Mûsâ el-İmrânî ve Tâhir b. Yahyâ bulunmaktadır; Kadı Esîrüddin’den de Aden’de hadis dinledi. Yemen’in çeşitli şehirlerinde kadılık ve müftülük yaptı; muhtemelen 580’de (1184) tayin edildiği Ebyen kadılığında iken vefat etti.
İbn Semüre’nin günümüze ulaşan tek eseri Ŧabaķātü fuķahâǿi’l-Yemen (ve Ǿuyûn min aħbâri sâdâti rüǿesâǿi’z-zemen, Ŧabaķātü’l-Yemâniyyîn) olup Asr-ı saâdet’ten müellifin zamanına kadar Yemen’de yetişen fakihlerin hayat hikâyelerini ihtiva etmektedir. Yemen ulemâsıyla ilgili en eski tabakat kitaplarından biri olan eserde müellif kendi hayatına dair kısaca bilgi verdiği gibi mensubu olduğu Şâfiî mezhebinin Yemen’de yayılışından da bahseder. İbn Semüre, Kâtib Çelebi’nin Ŧabaķātü fuķahâǿi’l-Yemen ve rüǿesâǿi’z-zemen başlığı ile kaydettiği ve 586 (1190) yılında tamamlandığını belirttiği kitabında (Keşfü’ž-žunûn, II, 1105) tarih, fıkıh, hadis kaynaklarından iktibaslar ve kendi hocalarından nakiller yaparken devrinin siyasî olayları hakkında da çeşitli bilgiler aktarmaktadır. Yemen tarihiyle ilgili çalışmaların birçoğuna kaynak teşkil eden eserden faydalananların başında Muhammed b. Yûsuf el-Cenedî, Abdürrahîm el-İsnevî, Tâceddin es-Sübkî ve Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe bulunmakta ve bunlardan Cenedî, Kitâbü’s-Sülûk fî ŧabaķāti’l-Ǿulemâǿ ve’l-mülûk’ünün girişinde, “Üstadımın bu kitabı olmasaydı es-Sülûk’ü meydana getiremezdim” demektedir. Ali b. Hasan el-Hazrecî’nin el-ǾUķūdü’l-lüǿlüǿiyye’de (I, 172-173) bildirdiğine göre İbn Kādî Şühbe’nin ihtisar ettiği bu kitaba Hasan b. Ali el-Himyerî de (ö. 667/1269) bir zeyil yazmıştır. Ŧabaķātü fuķahâǿi’l-Yemen İskenderiye, Hadramut, Millet (Ali Emîrî Efendi) ve Berlin kütüphanelerindeki dört nüshası esas alınarak Fuâd Seyyid tarafından neşredilmiştir (Kahire 1957; Beyrut 1968). Georges C. Anawati, “Textes arabes anciens édités en Egypte” adlı makalesinde eseri tanıtmış ve içerdiği Yemen’le ilgili yer adlarının alfabetik bir listesini vermiştir (bk. bibl).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Semüre, Fuķahâǿü’l-Yemen, neşredenin girişi; Ali b. Hasan el-Hazrecî, el-ǾUķūdü’l-lüǿlüǿiyye (nşr. Muhammed Besyûnî Asel), Kahire 1329/1911, I, 172-173; Ebû Mahreme, Târîħu ŝaġri ǾAden (nşr. Oscar Löfgren), Leiden 1936, s. 179-180; Keşfü’ž-žunûn, II, 1105; Ahlwardt, Verzeichnis, IX, 444-445; Brockelmann, GAL, I, 391; Suppl., I, 570, 676; Ziriklî, el-AǾlâm, V, 215; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VII, 300; Lutfî Abdülbedî‘, Fihrisü’l-maħŧûŧâti’l-muśavvere, Kahire, ts., II, 173-174; Abdullah Muhammed el-Habeşî, MerâciǾu târîħi’l-Yemen, Dımaşk 1972, s. 208; G. C. Anawati, “Textes arabes anciens edites en Egypte”, MIDEO, IV (1957), s. 236-240; Muhammed Âsaf Fikret, “İbn Semüre”, DMBİ, III, 708.
Cevat İzgi