İBN SEHL
(ابن سهل)
Ebû İshâk İbrâhîm b. Sehl el-İsrâîlî el-İşbîlî (ö. 649/1251 [?])
Endülüslü şair.
607 (1210) veya 609’da (1212) İşbîliye’de (Sevilla) doğdu. Yahudi asıllı olması sebebiyle önceleri Yahûdî ve İsrâîlî, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra İşbîlî ve İslâmî nisbeleriyle tanındı. Müslümanlarla sıkı bir ilişki içinde olan Endülüs yahudileri Arap dili ve edebiyatıyla yakından ilgileniyorlardı. İbn Sehl de Ebû Ali eş-Şelevbîn ve Ebü’l-Hasan ed-Debbâc’dan Arap dili ve edebiyatına dair dersler aldı ve dinî ilimleri tahsil etti. Genç yaşta müslüman olan şair Hz. Peygamber hakkında bir bedîiyye nazmetti.
Kurtuba (Cordoba), Mürsiye (Murcia) ve İşbîliye saraylarında yaşayan ve yöneticilerle ileri gelen devlet adamları için kasideler yazan İbn Sehl, özellikle İşbîliye’de vaktinin çoğunu içki ve eğlence meclislerinde irticâlen şiir okuyarak geçirdi. Muvahhidî hânedanı arasında çıkan iktidar kavgası esnasında sıkıntıya düşünce İşbîliye’den ayrılıp (641/1243) Şerîş’e (Jerez de la Frontera) gitti. Vali Ebû Amr b. Hâlid ve daha sonra geçtiği Minorka adasında Vali Ebû Osman Saîd b. Hakem için kasideler yazdı. 646’da (1248) İspanyollar’ın İşbîliye’yi işgal etmeleri üzerine Mağrib’e giderek Sebte’ye (Ceuta) yerleşti. Burada Vali Ebû Ali Hasan b. Halâs’ın kâtibi oldu. Vali tarafından Hafsî Hükümdarı I. Ebû Abdullah el-Müstansır-Billâh’a hediye ve mektup götürmek üzere Tunus’a gönderildi. Valinin oğluyla birlikte Sebte’den ayrılan İbn Sehl bindiği gemi fırtınaya yakalanıp batınca hayatını kaybetti. Bu olayın 649 (1251) veya 658 (1260) yılında meydana geldiği tahmin edilmektedir.
Mûsâ adında bir yahudi genç için yazdığı çok sayıda gazelden örnekler verilerek Müslümanlığı ciddi mânada tartışma konusu yapılan İbn Sehl bu şiirlerinde önce Mûsâ, daha sonra Muhammed adlı bir genci konu edindiğini, Hz. Muhammed’in gelmesiyle Mûsâ’nın dininin yürürlükten kalkması sebebiyle böyle yaptığını, dolayısıyla bu isimlerin Yahudilik ve İslâm için birer sembol olduğunu ifade etmiştir.
Endülüs’ün önemli şairlerinden olan İbn Sehl’in özellikle gazel tarzında başarılı olduğu kabul edilmektedir. Şiirlerinin çoğu kaybolmuştur. Çeşitli kaynaklardan derlenerek meydana getirilen divanındaki şiirlerin yarıdan fazlası gazel tarzındadır. Bunların büyük bir kısmı Mûsâ ile Muhammed adlı gençler için yazılmıştır. Divanda Hz. Peygamber ve Şerîş Valisi Ebû Amr b. Hâlid’i övdüğü iki kasideyle kumandan ve vezir Ebû Bekir b. Gālib için nazmettiği mersiye de yer almaktadır. İbn Sehl’in şiirlerinin önemli bir kısmını da müveşşahlar oluşturur. Tabiat ve şarap tasvirleriyle dostluk konularını işlediği bazı kıtaları da bulunmaktadır. İlk defa Hasan el-Attâr tarafından derlenip neşredilen divanı (Kahire 1279, 1302) Ahmed Hüseyin el-Karnî yeniden düzenleyip yayımlamıştır (Kahire 1344/1926). Eser, Attâr’ın derlemesine dayanılarak Osman Halîl (Kahire 1928), İhsan Abbas (Beyrut 1967) ve Yüsrî Abdülganî (Beyrut 1408/1988) tarafından da neşredilmiştir. Ahmed Heykel, Escurial Library’deki nüshayı (nr. 379) esas alarak divanı neşre hazırlayıp şerhettiğini, ayrıca şair hakkında İspanyolca bir çalışma yaptığını belirtir (Mahrûs Minşâvî el-Câlî, s. 43). İbn Sehl’in, ed-Derâri’s-sebǾ (Beyrut 1864) adlı eserin içinde yayımlanan uzunca bir müveşşahı Muhammed el-İfrânî el-Mağribî tarafından el-Meslekü’s-sehl fî şerĥi tevşîĥi İbn Sehl adıyla şerhedilmiştir (Fas 1324/1906).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Sehl, Dîvân (nşr. Yüsrî Abdülganî Abdullah), Beyrut 1408/1988, neşredenin girişi, s. 5-11; Safedî, el-Vâfî, VI, 5-11; Kütübî, Fevâtü’l-Vefeyât, I, 20-30; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, V, 244; Makkarî, Nefĥu’ŧ-ŧîb, III, 523-526; Serkîs, MuǾcem, I, 123; Ziriklî, el-AǾlâm, I, 42-43; Ömer Ferruh, Târîħu’l-edeb, VI, 174-182; Mahrûs Minşâvî el-Câlî, Ebû Nüvâsi’l-Endelüs İbn Sehl el-İsrâǿilî, Kahire 1406/1986; Fevzi Sa‘d Îsâ, eş-ŞiǾrü’l-Endelüsî, İskenderiye 1991, s. 264-280; H. Monés, “Ibn Sahl”, EI² (İng.), III, 925.
İbrahim Sarmış