İBN ŞEDDÂD, Abdülazîz

(عبد العزيز ابن شدّاد)

Ebû Muhammed (Ebü’l-Arab) İzzüddîn Abdülazîz b. Şeddâd b. Temîm es-Sanhâcî (ö. 582/1186’dan sonra)

Kuzey Afrikalı tarihçi.

Zîrîler hânedanına mensup olup Temîm b. Muiz b. Bâdîs’in torunu, Ebü’l-Fütûh Yahyâ b. Temîm’in yeğenidir. Hayatının önemli bir bölümünü, Zîrîler’in Mehdiye’deki


son emîri Hasan b. Ali es-Sanhâcî’nin (1121-1148) maiyetinde geçirdi. Mehdiye’nin 543’te (1148) bu hükümdar tarafından Normanlar’a teslim edilişine şahit oldu. Onunla birlikte yardım istemek üzere Merakeş’e Muvahhidler Devleti’nin kurucusu Abdülmü’min el-Kûmî’nin yanına gitti; 551 (1156) yılında da Palermo’da bulunduğu bilinmektedir. Daha sonra Dımaşk’a yerleşti ve ölünceye kadar orada yaşadı. Bu arada Ebü’l-Kāsım İbn Asâkir’den hadis okudu ve 567’de (1172) ondan rivayet için icâzet aldı (İbnü’l-Fuvatî, IV/1, s. 213). 582 (1186) yılında, Mehdiyeli bir hemşehrisinin verdiği İfrîkıye’de gelişen bazı olaylarla ilgili bilgileri kaydetti (Ticânî, s. 14).

İbn Şeddâd’ın, asıl adı Kitâbü’l-CemǾ ve’l-beyân fî aħbâri’l-Ķayrevân ve men fîhâ ve fî sâǿiri bilâdi’l-Maġrib mine’l-mülûk ve’l-aǾyân olan ve Târîħu’l-Maġrib, Târîħu İfrîķıyye ve’l-Maġrib, Aħbârü’l-Ķayrevân adlarıyla da tanınan tek eseri günümüze ulaşmamıştır. Bununla birlikte İbn Hallikân, İzzeddin İbnü’l-Esîr, Ahmed b. Abdülvehhâb en-Nüveyrî, Makrîzî, Abdullah b. Muhammed et-Ticânî ve Ebü’l-Fidâ gibi müellifler tarafından kaynak olarak kullanılan ve bazı kısımları iktibas edilerek hakkında çeşitli bilgiler verilen kitabın (meselâ bk. Ticânî, s. 14, 341, 346, 347 vd.; Nüveyrî, XXIV, 156, 157 vd.) İbn Şeddâd’ı Kuzey Afrika’nın seçkin tarihçilerinden biri yaptığı ve ma-hallî tarih türünün en güzel örneklerinden olduğu anlaşılmaktadır. Kaynaklardan öğrenildiğine göre, muhteva itibariyle eserin önemli bir bölümü İbn Şeddâd’ın mensubu olduğu Zîrîler hânedanıyla ilgilidir ve kitap özellikle Zîrîler hakkında ilk elden bilgi vermesi açısından değerlidir; yazar doğrudan yaşadığı veya gördüğü birçok hadiseyi aktarmıştır. Bazı konularda Şiîlik karşıtı eğilim taşıdığı anlaşılan eserin Fâtımî halifeleri ve nesepleri hakkındaki kısımları ise sonraki tarihçiler tarafından iktibas edilmekle birlikte aşırı bulunmuştur (meselâ bk. İbnü’l-Esîr, VIII, 27; İbn Saîd el-Mağribî, s. 34; Makrîzî, I, 37). Müellifin kaynakları arasında Atıyye b. Mahled b. Rebâh el-Mağribî, İbnü’l-Yesa‘ el-Endelüsî ve Rakīk el-Kayrevânî gibi isimler yer almaktadır.

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VIII, 27; İbn Hallikân, Vefeyât, I, 306; VI, 211; İbn Saîd el-Mağribî, en-Nücûmü’z-zâhire fî ĥulâ ĥażreti’l-Ķāhire (nşr. Hüseyin Nassâr), Kahire 1970, s. 34; Ticânî, Riĥletü’t-Ticânî (nşr. Hasan Hüsnî Abdülvehhâb), Tunus 1958, s. 14-15, 341, 346, 347 vd.; İbnü’l-Fuvatî, Telħîśu MecmaǾi’l-âdâb (nşr. Mustafa Cevâd), Dımaşk 1962, IV/1, s. 213; Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb, XXIV, 156, 157 vd.; Makrîzî, İttiǾâžü’l-ĥunefâ (nşr. Cemâleddin eş-Şeyyâl), Kahire 1416/1996, I, 37; Keşfü’ž-žunûn, I, 29, 601; el-Ĥulelü’s-sündüsiyye, I, 460, 534; II, 23, 75; P. H. Mamour, Polemics on the Origin of the Fatimi Caliphs, London 1934, s. 34; Brockelmann, GAL Suppl., I, 575; B. Lewis, The Origins of Ismailism, Cambridge 1940, s. 57; H. R. Idris, La Barbérie orientale sous les Zīrīdes, Xe-XIIe siècles, Paris 1962, I, s. XVIII-XIX; M. Talbi, “Ibn Ѕћaddād”, EI² (İng.), III, 933; Muhammed Seyyidî, “İbn Şeddâd”, DMBİ, IV, 77-78.

Sabri Hizmetli