İBN NÜCEYM, Sirâceddin

(سراج الدين ابن نجيم)

Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî (ö. 1005/1596)

Hanefî fıkıh âlimi.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Büyük dedesi Nüceym’e nisbetle İbn Nüceym lakabıyla anılır. Kaynaklar, hocala-rından sadece ağabeyi Zeynüddin İbn Nüceym’in adını zikretmektedir. İbn Nüceym ilmî birikimi, titizliği, sade ve akıcı üslûbu sayesinde karmaşık meselelerle ağdalı fıkhî metinleri anlaşılır hale getirmekte maharet sahibiydi. Yaşadığı devirde devlet adamları, ulemâ ve halkın sevgisini ka-zandı. Cemâziyelevvel 993’te (Mayıs 1585) tamamladığı el-Ǿİķdü’l-cevher adlı risâlesinin başındaki bir ifadesinden o tarihlerde Şeyhûniyye Medresesi’nde ders verdiği anlaşılmaktadır (Şeşen, II, 230). 6 Rebîülevvel 1005 (28 Ekim 1596) tarihinde Kahire’de vefat etti ve ağabeyinin Seyyide Sekîne hazîresindeki kabrinin yanına defnedildi.

Eserleri. 1. en-Nehrü’l-fâǿiķ. Hanefî mezhebinin temel fıkıh kitaplarından olan Ebü’l-Berekât en-Nesefî’ye ait Kenzü’d-deķāǿiķ’in en önemli şerhlerinden biri olup birçok yazma nüshası günümüze ulaşmıştır (bk. KENZÜ’d-DEKĀİK). 2. İcâbetü’s-sâǿil. Tarsûsî Necmeddin Efendi’nin yargı hukukuna dair EnfaǾu’l-vesâǿil adlı eserinin muhtasarı olan kitap Brockelmann tarafından ağabeyi Zeynüddin İbn Nüceym’e nisbet edilmiştir (GAL Suppl., II, 87, 427). 3. Tetimme fi’l-furûķ mine’l-Eşbâh ve’n-nežâǿir. Zeynüddin İbn Nüceym’in meşhur eserinin altıncı bölümünü oluşturan “el-Furûķ”u tamamlayan bir çalışmadır. Ahmed b. Muhammed el-Ha-mevî’nin el-Eşbâh ve’n-nežâǿir şerhi Ġamzü Ǿuyûni’l-beśâǿir ile birlikte yapılan baskılarında (İstanbul 1290; Beyrut 1405/1985) nâşir tarafından Sirâceddin İbn Nüceym’e atfedilmiştir. el-Eşbâh ve’n-nežâǿir’in Dımaşk baskısının (1403/1983) nâşiri Muhammed Mutî‘ el-Hâfız da esere yazdığı mukaddimede (s. 10) Sirâceddin İbn Nüceym’e nisbet ettiği Tetimme’yi altıncı bölümün sonuna eklemiş, baş tarafına koyduğu açıklamada ise İbn Âbidîn’in bu kısmın Zeynüddin İbn Nüceym’e ait olduğu yönündeki iddiasına dikkat çekmiştir (s. 493). Brockelmann ise eseri Zeynüddin İbn Nüceym’e nisbet


etmektedir (GAL, II, 401; ayrıca bk. el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR). 4. el-Ǿİķdü’l-cevher fi’l-kelâm Ǿalâ Sûreti’l-Kevŝer (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1582/3, vr. 73-94) (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, II, 252, 401; Suppl., II, 87, 266, 427; Şeşen, I, 266, 287-288; II, 230).

BİBLİYOGRAFYA:

Zeynüddin İbn Nüceym, el-Eşbâh ve’n-nežâǿir (nşr. M. Mutî‘ el-Hâfız), Dımaşk 1403/1983, s. 493; ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 10, 28; Keşfü’ž-žunûn, II, 1151, 1516-1517; Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, III, 206-207; İbnü’l-Gazzî, Dîvânü’l-İslâm (nşr. Seyyid Kisrevî Hasan), Beyrut 1411/1990, IV, 339; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 135; Kāmûsü’l-a‘lâm, IV, 2544; Brockelmann, GAL, II, 252, 401; Suppl., II, 87, 266, 427; Îżâĥu’l-meknûn, I, 25; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 796; Ziriklî, el-AǾlâm, V, 196; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VII, 271; a.mlf., el-Müstedrek Ǿalâ MuǾcemi’l-müǿellifîn, Beyrut 1406/1985, s. 522; Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrisü maħŧûŧâti mektebeti Köprülü, İstanbul 1406/1986, I, 266, 287-288; II, 230; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 125.

Ahmet Nedim Serinsu