İBN MENCÛYE
(ابن منجويه)
Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Yezdî el-İsfahânî (ö. 428/1036)
Hadis hâfızı.
347’de (958) İsfahan’da doğdu. Büyük dedesi Mencûye’ye nisbetle İbn Mencûye diye tanındı. Bazı kaynaklarda İbn Fencûye diye de anılmaktadır (Abdülgāfir el-Fârisî, s. 105).
Gençliğinde ticaret maksadıyla Nîşâbur’a gitti. Hemşehrilerinin istifadesine sunmak üzere orada bazı muhaddislerden emâlîler yazdı. İsfahan’a döndükten sonra hadise ilgi duydu ve hadis tahsiline başladı. Daha sonra Buhara, Semerkant, Herat, Rey, Nîşâbur ve Cürcân’a seyahatler yaptı; İbn Nüceyd, Ebû Bekir el-İsmâilî, Hâkim el-Kebîr, İbnü’l-Mukrî el-İsfahânî ve Ebû Abdullah İbn Mende gibi muhaddislerden hadis öğrendi. Tahsilini tamamladıktan sonra Nîşâbur’a yerleşti ve hadis dersleri vermeye başladı. Hâce Abdullah-ı Herevî, Ebü’l-Kāsım İbn Mende, Târîħu Merv müellifi Ebû Sâlih el-Müezzin, Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī, Ebû Nasr el-Haddâdî ve Hatîb el-Bağdâdî kendisinden hadis rivayet ettiler. Nîşâburlu hadis hâfızı Ebû Hâzim el-Abdûyî’nin ölümünden sonra Ebû Sa‘d ez-Zâhid Medresesi’nde yıllarca hadis imlâ etti ve muhtelif eserleri okuttu. Güçlü bir hâfızaya sahip, sika ve sadûk bir râvi olduğu ve zâhidâne bir hayat yaşadığı belirtilen İbn Mencûye 5 Muharrem 428’de (29 Ekim 1036) Nîşâbur’da vefat etti.
Eserleri. Ricâlü Śaĥîĥi Müslim (Esmâǿü ricâli’l-Müslim, Esmâǿü ricâli Śaĥîĥi Müslim). Śaĥîĥ-i Müslim’de yer alan râvilerin alfabetik olarak sıralanıp kısaca tanıtıldığı ve rivayetlerinin Śaĥîĥ-i Müslim’in hangi kitabında yer aldığının belirtildiği eser Abdullah el-Leysî’nin tahkikiyle yayımlanmıştır (I-II, Beyrut 1407/1987). İbnü’l-Kayserânî, İbn Mencûye’nin bu kitabı ile Ahmed b. Muhammed el-Kelâbâzî’nin Ricâlü Śaĥîĥi’l-Buħârî diye meşhur olan el-Hidâye ve’l-irşâd fî maǾrifeti ehli’ŝ-ŝika ve’s-sedâd adlı eserinde yer alan râviler hakkındaki bilgileri bir araya getirdiği çalışmasına el-CemǾ beyne kitâbey Ebî Naśr el-Kelâbâźî ve Ebî Bekr el-İśfahânî fî ricâli’l-Buħârî ve Müslim adını vermiştir (I-II, Haydarâbâd 1323; I-II, Beyrut 1405/1985).
İbn Mencûye’nin ayrıca Buhârî, Müslim ve Tirmizî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’leriyle Ebû Dâvûd’un es-Sünen’i üzerine müstahrec türü eserler telif ettiği kaynaklarda zikredilmiş olup Ebû Dâvûd’un eseri üzerine yaptığı çalışmanın Kitâbü’s-Sünne veya es-Sünen adını taşıdığı belirtilmekte, Ebü’l-Kāsım İbn Mende bu eseri İbn Mencûye’den okuduğunu söylemektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Mencûye, Ricâlü Śaĥîĥi Müslim (nşr. Abdullah el-Leysî), Beyrut 1407/1987, neşredenin girişi, s. 19-22; Abdülgāfir el-Fârisî, Târîħu Nîsâbûr: el-Münteħab mine’s-Siyâķ (nşr. M. Kâzım el-Mahmûdî), Kum 1362 hş., s. 105-106; Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), V, 392; İbn Abdülhâdî, ǾUlemâǿü’l-ĥadîŝ, III, 281-282; Safedî, el-Vâfî, VII, 217; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 438-440; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 1087; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 252, s. 208-210; İbn Hacer, Tebśîrü’l-müntebih, III, 1085; Keşfü’ž-žunûn, I, 88; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, III, 233; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 74; Sezgin, GAS, I, 230; Cezzâr, Medâħilü’l-müellifîn, III, 1627-1628; Sî-mîn Muhakkık, “İbn Mencûye”, DMBİ, IV, 696-697.
Müjdat Uluçam