İBN LÜBÂBE
(ابن لبابة)
Ebû Abdillâh Muhammed b. Yahyâ b. Ömer b. Lübâbe el-Kurtubî (ö. 330/942)
Mâlikî fakihi.
Endülüs Emevî hükümdarları Abdullah ve III. Abdurrahman Nâsır-Lidînillâh dönemlerinde şûra hizmeti üstlenen ve bölgede Mâlikî mezhebinin tanınmış şahsiyetlerinden biri olan amcası Ebû Abdullah İbn Lübâbe’nin (Muhammed b. Ömer b. Lübâbe) himayesinde yetişti. Künye, lakap ve isimlerindeki benzerlik sebebiyle kaynaklarda sadece İbn Lübâbe dendiğinde bu iki âlimden hangisinin kastedildiği çok defa belli olmamakta, hatta ikisinin bazı kaynaklarda tek bir kişi olarak tanıtıldığı veya birbirine karıştırıldığı görülmektedir (Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 495). İbn Lübâbe Endülüs’te Mâlikî fıkhının iyice yerleştiği, re’ye dayalı fıkhın hadisçiler tarafından ağır biçimde eleştirildiği bir ilim muhitinde büyüdü. Amcasının yanı sıra tanınmış birçok âlimden öğrenim gördü. Bir ara Kayrevan’a giderek Kadı Himâs b. Mervân’dan hadis dinledi. Kendisinden Ebü’l-Asbağ Îsâ b. Muhammed b. Îsâ, Muhammed b. Hâris el-Huşenî ve diğer bazı âlimler hadis ve fıkıh tahsil ettiler.
III. Abdurrahman tarafından İlbîre’de (Elvira) kadılık, Kurtuba’da (Cordoba) şûra üyeliği görevlerine tayin edilen İbn Lübâbe, İlbîre halkının hoşnutsuzluğunun ve bazı âlimlerle olan çekişmesinin halifeye intikal etmesi üzerine bir süre sonra bu görevlerinden azledildi; evinde ikamete mecbur edilip fetva vermesi yasaklandı. Ömrünün ileri bir döneminde halife tarafından tekrar şûra üyeliğiyle vesâik (bir nevi noterlik) görevine getirildi. Kādî İyâz’ın kaydettiğine göre, halife Kurtuba’da bir vakıf hastahanesi arazisini değerinin üzerinde bir bedelle satın alıp yerine daha iyi bir arazi vermek istemiş, başta Kadı İbn Bakī olmak üzere dönemin Mâlikî âlimleri vakıf malların hukukî statüsü gereği buna cevaz vermemişti. Bunun üzerine İbn Lübâbe, bir fıkhî meselede gerektiğinde diğer mezheplerin görüşlerinden faydalanılabileceğini belirterek halifenin arzusunun yerine getirilebileceği yönünde görüş bildirince halife tarafından vesâik görevine ve şûra üyeliğine getirildi. Daha sonra da şûra kararında yer alan bu fetvası doğrultusunda uygulama yapılarak hastahane için başka bölgede daha iyi bir arazi tahsis edildi (Tertîbü’l-medârik, II, 399-402). İbn Lübâbe’nin vefatına kadar bu görevini sürdürdüğü, bu arada telif ve öğretim faaliyetini de devam ettirdiği kaydedilir. Birçok kaynakta, İbn Lübâbe’nin zaman zaman Mâlikî mezhebinin yerleşik görüşüne aykırı fetva verdiği, kendine has re’y ve fetvalarının bulunduğu, hatta hadis bilgisinin zayıf olup bazı fetvalarının hadise de aykırı olduğu şeklinde isnatların yer almasında sözü geçen olayın önemli payı olmalıdır.
İbn Lübâbe 6 Zilhicce 330 (22 Ağustos 942) tarihinde Kurtuba’da vefat etti. Ölümünün zilkade ayında olduğu da söylenmiştir. Dabbî ve Humeydî’nin İskenderiye’de vefat ettiğine dair verdikleri bilgi muhtemelen yanlıştır. Kādî İyâz, İbn Lübâbe’nin dönemin sâhibü’ş-şurtası İbn Âsım ile tartışması sonucunda felç geçirip öldüğünü kaydeder (a.g.e., II, 402-403).
Eserleri. İbn Lübâbe’nin günümüze ulaşan tek eseri el-Münteħab’dır. Müellif bu eserinde hem el-Müdevvenetü’l-kübrâ’da yer alan görüşleri ve zor anlaşılan ifadeleri açıklamaya, hem de mezhep içi farklı görüşlerin telif ve değerlendirmesini yapmaya çalışmıştır. İbn Hazm eserin, Mâlikî mezhebindeki rivayetleri bir araya getirmesi yönüyle gördüğü en iyi kitap olduğunu belirtmiştir (Humeydî, I, 159; Dabbî, I, 186). el-Münteħâb’ın Temgrût Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye’de (nr. 2597) bir nüshası mevcuttur. Müellifin
kaynaklarda zikredilen el-Veŝâǿiķ adlı eserinin şürût ve sicillât türünün erken dönem örneklerinden olduğu anlaşılmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Aħbârü’l-fuķahâǿ ve’l-muĥaddiŝîn (nşr. M. L. Ávila - L. Molina), Madrid 1992, s. 179; İbnü’l-Faradî, Târîħu Ǿulemâǿi’l-Endelüs (nşr. Rûhiyye Abdurrahman es-Süveyfî), Beyrut 1417/1997, s. 320, 333-334; İbn Hazm, Resâǿil (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1987, II, 181, 187, 240, 241; Îsâ b. Sehl, Veŝâǿiķ fî aĥkâmi’l-każâǿi’l-cinâǿî fi’l-Endelüs (nşr. M. Abdülvehhâb Hallâf), Kahire 1980, s. 66; Humeydî, Ceźvetü’l-muķtebis (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Beyrut 1410/1989, I, 127-128, 159-160; Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik, II, 148, 149, 150, 398-403, 405, 412-413, 419-420, 430, 565, 571; Dabbî, Buġyetü’l-mültemis (Ebyârî), I, 147, 186; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 495; a.mlf., el-Ǿİber, I, 468; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 154; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, II, 200; Makrîzî, el-Muķaffe’l-kebîr (nşr. Muhammed Ya‘lâvî), Beyrut 1411/1991, VII, 443-444; Makkarî, Nefĥu’ŧ-ŧîb, III, 171; a.mlf., The History of the Mohammedan Dynasties in Spain (trc. Pascual de Gayangos), Delhi 1984, I, 183, 459, 467; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 86; Muhammed el-Menûnî, Delîlü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’n-Nâśıriyye bi-Temgrût, Muhammediye 1985, s. 197; Hayreddin Karaman, İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul 1989, s. 264.
Kâmil Yaşaroğlu