İBN KĀSIM el-GAZZÎ
(ابن قاسم الغزّي)
Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Kāsım b. Muhammed el-Gazzî el-Kāhirî (ö. 918/1512)
Şâfiî fakihi, Arap dil âlimi ve muhaddis.
Receb 859’da (Temmuz 1455) Gazze’de doğdu ve burada yetişti. İbnü’l-Garâbîlî lakabıyla da bilinir. Kur’an yanında fıkıh, hadis, tefsir ve Arap edebiyatına dair bazı temel metinleri ezberledi. Receb 881’de (Kasım 1476) Kahire’ye gitti. Kemâleddin İbn Ebû Şerîf, Bedreddin el-Mardînî, Şemseddin es-Sehâvî, Cemâleddin el-Kûrânî ve Alâeddin el-Hısnî başta olmak üzere birçok âlimden fıkıh, usûl-i fıkıh, kelâm, kıraat, nahiv, aruz, mantık, ferâiz ve hesap dersleri aldı. Daha sonra Ezher’de ders verdi, Câmiu’l-Kal‘a’da müderrislik ve hatiplik yaptı. Güzel sesi ve hitabetteki kabiliyetiyle halkın rağbetini kazandı. Hayatıyla ilgili kayda değer bilgi veren yegâne kaynak hocası Sehâvî’nin (ö. 902/1497) eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ adlı eseridir. İbn İyâs’ın 6 Muharrem (24 Mart), Gazzî’nin 15 Muharrem 918 (2 Nisan 1512) tarihinde öldüğünü belirttikleri Kansu Gavri Camii imam-hatibi Şemseddin Muhammed el-Gazzî eş-Şâfiî, İbn Kāsım el-Gazzî olmalıdır. Nitekim Kâtib Çelebi de ölüm tarihini 918 (1512) olarak kaydetmektedir.
Eserleri. 1. Fetĥu’l-ķarîbi’l-mücîb fî şerĥi elfâži’t-Taķrîb (el-Ķavlü’l-muħtâr fî şerĥi Ġāyeti’l-iħtiśâr). Ebû Şücâ‘ın fıkha dair Ġāyetü’l-iħtiśâr (et-Taķrîb, el-Muħtaśar) adlı eserinin şerhidir. Müstakil olarak veya İbrâhim b. Muhammed el-Birmâvî ve Bâcûrî’nin hâşiyeleriyle birlikte birçok defa basılan eser (Bulak 1271, 1285, 1298; Kahire 1278, 1279, 1281, 1285, 1287, 1289, 1301, 1303, 1304, 1305, 1306, 1307, 1319, 1326) Malayca’ya (Singapore 1310/1893) ve L. W. C. van den Berg tarafından Fransızca’ya (Leiden 1895) tercüme edilmiştir. Fransızca tercümedeki bazı hataları G. H. Bousquet, Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin Kitâbü’t-Tenbîh’inin Fransızca çevirisinin ekinde tashih etmiştir (Kitāb al-Tanbīh ou le Livre de l’admonition, Alger 1949, appendice: Corrections proposées aux traductions par v. d. Berg de textes châfé’îtes).
2. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi ǾAķāǿidi’n-Nesefî (el-Ķavlü’l-vefî li-Şerĥi ǾAķāǿidi’n-Nesefî). Necmeddin en-Nesefî’nin meşhur akaid risâlesine Teftâzânî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir. 3. Ĥavâşî Ǿalâ Ĥâşiyeti’l-Ħayâlî. Teftâzânî’nin anılan şerhine Hayâlî’nin yaptığı hâşiyenin hâşiyesi olup önceki eserle aynı kitap olması muhtemeldir. 4. Ĥâşiye Ǿalâ Fetĥi’l-muġīŝ. Zeynüddin el-Irâkī’nin hadis usulüne dair manzum eseri el-Elfiyye’ye yine kendisinin yaptığı Fetĥu’l-muġīŝ adlı şerhin hâşiyesidir. 5. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi SaǾdi’d-dîn li’l-Ǿİzzî fi’t-taśrîf (Nüzhetü’n-nâžır bi’ŧ-ŧarf fî Ǿilmi’ś-śarf). İzzeddin ez-Zencânî’nin el-Ǿİzzî fi’t-taśrîf’ine Teftâzânî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir. 6. Fetĥu’r-rabbi’l-melik li-Şerĥi Elfiyyeti İbn Mâlik. 7. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi’l-Çârperdî li-Şâfiyeti İbni’l-Ĥâcib. 8. Manžûme fi’d-dâl ve’ź-źâl (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Pertsch, I, 237; II, 216-217, 241; Hitti v.dğr., s. 467-468, 531; Brockelmann, GAL, I, 549; Suppl., I, 498, 525, 536, 612, 760; Selâhaddin el-Müneccid, s. 18).
BİBLİYOGRAFYA:
Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, VIII, 286-287; İbn İyâs, BedâǿiǾu’z-zühûr, IV, 253; Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâǿire, I, 80, 82; Keşfü’ž-žunûn, II, 1140, 1146; İbnü’l-Gazzî, Dîvânü’l-İslâm (nşr. Seyyid Kisrevî Hasan), Beyrut 1411/1990, III, 398; Pertsch, Gotha, I, 237; II, 216-217, 241; Serkîs, MuǾcem, II, 1416-1417; Tebrîzî, Reyĥânetü’l-edeb, VII, 147-148; P. K. Hitti v.dğr., Descriptive Catalog of the Garret Collection of Arabic Manuscripts in the Princeton University Library, Princeton 1938, s. 467-468, 531; Îżâĥu’l-meknûn, II, 136, 169, 662; Brockelmann, GAL, I, 492, 549; Suppl., I, 498, 525, 536, 612, 677, 760; II, 440; A. S. Fulton - M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 108, 352, 521; M. Cemâleddin eş-Şurbâcî, Ķāǿime bi-evâǿili’l-maŧbûǾâti’l-ǾArabiyyeti’l-maĥfûža bi-Dâri’l-kütüb, Kahire 1383/1963, s. 162, 222; A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, I, 163-164; II, 204, 208-209; Esmâ el-Hımsî, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: Ǿulûmü’l-luġati’l-ǾArabiyye, Dımaşk 1393/1973, s. 467; Âyide İbrâhim Nasîr, el-Kütübü’l-ǾArabiyye elletî nüşiret fî Mıśr beyne Ǿâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 54; Selâhaddin el-Müneccid, el-Maħŧûŧâtü’l-ǾArabiyye fî Filisŧîn, Beyrut 1982, s. 18; M. Murâd ed-Debbâğ, Bilâdünâ Filisŧîn, Amman 1405/1985, I/2, s. 73-74; Mv.F, IV, 155; J. Schacht, “Ibn Ķāsım al-Җћazzī”, EI² (İng.), III, 817; Mehdî Silmâsî, “İbn Ķāsım Ġazzî”, DMBİ, IV, 435-436.
Cengiz Kallek