İBN KĀDÎ ŞÜHBE, Takıyyüddin

(تقيّ الدين ابن قاضي شهبة)

Ebü’s-Sıdk Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed el-Esedî ed-Dımaşkī (ö. 851/1448)

Şâfiî fakihi ve tarihçi.

24 Rebîülevvel 779 (30 Temmuz 1377) tarihinde Dımaşk’ta doğdu. Dedesinin babası Necmeddin Ömer kırk yıl Şühbe’de (Havran) kadılık yaptığından İbn Kādî Şühbe lakabıyla tanındı. Kur’ân-ı Kerîm’i, nahiv, fıkıh ve fıkıh usulüne dair bazı temel metinleri ezberledi. Sirâceddin Ömer b. Raslân el-Bulkīnî, Şerefeddin İbnü’ş-Şerîşî, Şehâbeddin İbn Hiccî, İbnü’l-Mülakkın, Bedreddin İbn Mektûm, Cemâleddin et-Taymânî, Zeynüddin el-Irâkī ve Şerefeddin


Îsâ b. Osman el-Gazzî gibi âlimlerden fıkıh, hadis ve tarih dersleri aldı.

Dımaşk’ta Taberiyye, Emîniyye, İkbâliyye medreseleriyle Emeviyye Camii’nde hadis, fıkıh ve usûl-i fıkıh dersleri veren İbn Kādî Şühbe, 820 (1417) yılının başında Kādılkudât Necmeddin İbn Hiccî’ye niyâbeten Dımaşk kadılığına getirildi. On beş yıl süren bu görevinden, ilimle meşgul olmasını isteyen hocası Alâeddin Muhammed b. Muhammed el-Buhârî’nin arzusu üzerine ayrıldı. İki yıl sonra hacca gitti. Cemâziyelevvel 842’de (Kasım 1438) Dımaşk kādılkudâtlığına tayin edildiyse de aynı yılın zilkadesinde (Nisan 1439) görevinden alındı. 843 Ramazanında (Şubat 1440) tekrar getirildiği bu görevden 844 Muharreminde (Haziran 1440) ayrıldı ve ikinci defa hacca gitti. Dımaşk’taki birçok medresede müderrislik, dârüladl müftülüğü, Emeviyye Camii’nde hatiplik, el-Bîmâristânü’n-Nûrî’de nâzırlık, Sümeysâtiyye Hankahı’nda şeyhlik yaptı.

Döneminde Şâfiî fıkhının önde gelen âlimlerinden biri olan İbn Kādî Şühbe İslâm hukuku yanında tefsir, hadis, tarih gibi çeşitli ilim dallarında eser verecek kadar uzmanlaşmıştı. Yetiştirdiği talebeler arasında Şemseddin es-Sehâvî ve Necmeddin İbn Kādî Aclûn gibi birçok âlim vardır. Dımaşk müftüsü unvanıyla anılan İbn Kādî Şühbe’ye İslâm dünyasının çeşitli bölgelerinden fetva sorulurdu; diğer üç mezhebin kadıları bile bazı zor meselelerde onun görüşlerine başvururlardı.

İbn Kādî Şühbe ailesiyle birlikte gittiği Kudüs’te (Muharrem 851 / Nisan 1447) bir müddet kalıp hadis rivayet ettikten sonra Dımaşk’a döndü ve 11 Zilkade 851 (18 Ocak 1448) tarihinde vefat ederek Bâbüssagīr Kabristanı’na defnedildi. Mütevazi bir insan olup kendi hakkında bazı lakapların kullanılmasından rahatsız olurdu. Oğlu Bedreddin İbn Kādî Şühbe de Şâfiî fıkıh âlimidir.

Eserleri. 1. eź-Źeyl. İbn Kesîr’in el-Bidâye ve’n-nihâye, Zehebî’nin Târîħu’l-İslâm ve Birzâlî’nin el-Muķtefâ adlı eserlerine zeyil olarak hazırlanan beş ciltlik bir kitap olup 741-810 (1340-1407) yıllarını ihtiva etmektedir. Müellifin daha sonra iki cilt halinde ihtisar ettiği, 741-808 (1340-1405) yıllarını kapsayan eser Adnân Dervîş tarafından dört bölüme ayrılıp önce Târîħu İbn Ķāđî Şühbe adıyla üçüncü bölümü I. cilt (Dımaşk 1977), daha sonra birinci bölümü II. cilt (Dımaşk 1994), ikinci bölümü III. cilt (Dımaşk 1994) ve dördüncü bölümü de IV. cilt (Dımaşk 1997) olarak neşredilmiştir. 2. el-İǾlâm bi-târîħi ehli’l-İslâm. 200-792 (815-1390) yıllarını kapsayan genel bir tarih olup müellif hattı nüshası Millet Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Feyzullah Efendi, nr. 1403). 3. Münteħabü Dürreti’l-eslâk. İbn Habîb el-Halebî’nin Memlükler tarihine ait Dürretü’l-eslâk fî devleti’l-etrâk adlı eserinden yaptığı seçmelerden oluşmaktadır. 4. Muħtaśarü’l-Ǿİber. Zehebî’nin tarihe dair eserinin muhtasarıdır. 5. Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye (Ŧabaķātü’l-fuķahâǿi’ş-ŞâfiǾiyye). İmam Şâfiî’den itibaren 840 (1436-37) yılına kadar gelen Şâfiî âlimlerinin biyografisiyle ilgili bir eser olup müellif bu kitabını, Zehebî’nin Târîħu’l-İslâm’ından çıkardığı malzemeyi diğer kaynaklardan aldığı bilgilerle genişleterek hazırlamıştır (nşr. Hâfız Abdülalîm Han, I-IV, Haydarâbâd-Dekken 1398-1400/1978-1979; Beyrut 1407/1987; nşr. Ali Muhammed Ömer, I-II, Kahire, ts. [Mektebetü’s-sekāfeti’d-dîniyye]). Ahmed b. Muhammed el-Esedî (ö. 1066/1655), Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Teymûr-Tarih, nr. 24, mikrofilm nr. 17697) adlı eserinin birinci bölümünde bu kitabı ihtisar etmiş, ikinci bölümünde ise daha sonraki Şâfiî âlimlerine yer vermiştir (Hemedânî, s. 275-285). Ferdinand Wüstenfeld bu eserden seçmeler yaparak bir kitap hazırlamıştır (Die Academien der Araber und ihre Lehrer, Göttingen 1837). 6. Terâcimü’l-fuķahâǿi’ş-ŞâfiǾiyye min Źeyli’r-Ravżateyn. Müellifin Şâfiî hukukçularının biyografisini ihtiva eden diğer bir eseri olup Ebû Şâme el-Makdisî’nin Kitâbü’r-Ravżateyn fî aħbâri’d-devleteyn adlı kitabına yine kendisinin yaptığı eź-Źeyl Ǿale’r-Ravżateyn’den çıkardığı bilgilerle derlenmiştir. 7. Menâķıbü’l-İmâm eş-ŞâfiǾî ve aśĥâbih (Menâķıbü’ş-ŞâfiǾî ve ŧabaķātü aśĥâbih). 8. Ŧabaķātü’n-nühât ve’l-luġaviyyîn. Arap dil ve edebiyat âlimlerinin biyografilerine dair bir eserdir (nşr. Muhsin Gıyâz, Necef 1974). 9. Muħtaśaru Ŧabaķāti fuķahâǿi’l-Yemen. İbn Semüre el-Ca‘dî’nin Yemen hukukçularının biyografilerini ihtiva eden eserinin muhtasarıdır.

İbn Kādî Şühbe’nin bunlardan başka Ebü’l-Kāsım İbn Asâkir’in Târîħu Medîneti Dımaşķ, Zehebî’nin Târîħu’l-İslâm, el-MuǾcemü’l-muħtaś ve el-Ǿİber, Nâsırüddin İbnü’l-Furât’ın Târîħu’d-düvel ve’l-mülûk, İbn Dokmak’ın Nüzhetü’l-enâm gibi kitaplarından yaptığı seçmelerle hazırladığı başka eserleri de vardır (eserlerinin yazma nüshaları için bk. Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, neşredenin girişi, I, 26-30; Brockelmann, GAL, II, 46, 58, 63-64; Suppl., II, 50; Selâhaddin el-Müneccid, s. 238-241). Müellifin ayrıca fıkıh, tarih ve tefsire dair bazı eserlerinin adları kaynaklarda zikredilmektedir (Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, neşredenin girişi, I, 26-30; Muhammed b. Kādî Şühbe, LVIII/3 [1403/1983], s. 476-479; Keşfü’ž-žunûn, I, 127, 294, 438, 492, 829; II, 1101, 1510, 1810, 1876, 1915; Adnân Dervîş, XXXIV/1-2 [1410/1990], s. 29-32).

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, neşredenin girişi, I, 16-43; a.mlf., Târîħ (nşr. Adnân Dervîş), Dımaşk 1977, neşredenin girişi, II, 7-53; Muhammed b. Kādî Şühbe, Taķıyyüddin Ebû Bekr b. Ķāđî Şühbe (nşr. Adnân Dervîş, MMLADm., LVIII/3 [1403/1983] içinde), s. 457-483; Makrîzî, es-Sülûk, XII, 1100, 1101, 1112, 1135, 1183, 1188, 1201; İbn Tağrîberdî, Ĥavâdîŝü’d-dühûr, Beyrut 1990, I, 157, 162; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, XI, 21-25; Süyûtî, Nažmü’l-Ǿiķyân (nşr. P. K. Hitti), New York 1927, s. 94; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I-II, tür.yer.; Keşfü’ž-žunûn, I, 127, 294, 438, 492, 829; II, 1101, 1510, 1810, 1876, 1915; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, I, 164; Brockelmann, GAL, II, 46, 58, 63-64; Suppl., II, 50; Îżâĥu’l-meknûn, I, 302; A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, I, 100; F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 317, 415, 492, 496; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerriħîne’d-Dımaşķıyyîn, Beyrut 1978, s. 237-241; a.mlf., MuǾcem, V, 38-39; C. Zeydân, Âdâb, III, 204-205; Bender b. Muhammed b. Reşîd el-Hemedânî, el-Menhecü’t-târîħî li-müǿerriħî Mekkete’l-mükerreme fi’l-ķarni’l-ĥâdî Ǿaşer el-hicrî, Riyad 1418/1997, s. 275-285; Adnân Dervîş, “Kıśśatü neşri Târîħi İbn Ķāđî Şühbe”, MMMA, XXXIV/1-2 (1410/1990), s. 25-32; “İbn Kādî Şühbe”, İA, V/2, s. 760; David C. Reisman, “A Holograph MS of Ibn Qadi Shuhbah’s Dhayl”, Mamlūk Studies Rewiev, II, Chicago 1998, s. 19-49; J. Schacht, “Ibn Ķāđī Ѕћuhba”, EI² (İng.), III, 814; Ali Refîî, “İbn Ķāđî Şühbe”, DMBİ, IV, 442-443.

Cengiz Kallek