İBN KĀDÎ ACLÛN, Necmeddin

(نجم الدين ابن قاضي عجلون)

Ebü’l-Fazl Necmüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Abdirrahmân ez-Zer‘î ed-Dımaşkī (ö. 876/1472)

Şâfiî fakihi ve kelâm âlimi.

22 Rebîülevvel 831 (10 Ocak 1428) tarihinde Dımaşk’ta doğdu ve burada büyüdü. Babasının dedesi Dımaşk köylerinden Aclûn’da kadılık yaptığı için onun soyundan gelenler İbn Kādî Aclûn künyesiyle tanındı. İlk eğitimini babasından aldı. Küçük yaştan itibaren önce Kur’an’ı, ardından çeşitli ilimlere dair yirmiyi aşkın temel eseri ezberledi. Dımaşk’taki hocaları arasında İbn Hatîb en-Nâsıriyye, Alâeddin el-Kirmânî, İbn Nâsırüddin ve Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe gibi meşhur âlimler vardır. 850 (1446) yılında babasıyla birlikte Kahire’ye gitti. Daha sonra da birkaç defa seyahat ettiği Kahire’de İbn Hacer el-Askalânî, Bedreddin el-Aynî, İbnü’l-Hümâm, Mahallî, Sâlih b. Ömer el-Bulkīnî, Ebü’l-Fazl İbnü’ş-Şıhne, Kâfiyeci, Şümünnî gibi birçok âlimden tefsir, hadis, fıkıh, ferâiz ve hesap dersleri aldı. Ayrıca Kudüs ve Hicaz’a da seyahatlerde bulundu.

Özellikle Şâfiî fıkhında Dımaşk ve Kahire’de otorite haline gelen İbn Kādî Aclûn kelâm ilminde de eser verecek düzeye ulaştı. Kahire’de Dârü’l-adl’de müftülük, İbn Tolun Camii ve Hicâziyye Medresesi’n-de müderrislik ve Bâsıtiyye Medresesi’nde kütüphanecilik yaptı. Dımaşk’ta Zâhiriyyetü’l-Berrâniyye, Atabekiyye, Azîziyye, İbn Ebû Ömer, en-Nâsıriyyetü’l-Cevvâniyye, Rükniyye, eş-Şâmiyyetü’l-Cevvâniyye, Bâderâiyye, Devlaiyye ve Felekiyye medreselerinde müderrislik, Hatuniyye’de ise şeyhlik görevlerinde bulundu. Ayrıca Emeviyye Camii’nde hadis dersleri verdi. Aralarında Şemseddin es-Sehâvî gibi âlimlerin bulunduğu birçok talebe yetiştiren İbn Kādî Aclûn’un bir müddet kadı nâibliği yaptığı da kaydedilmektedir.

Dımaşk ve Kahire’deki devlet adamlarıyla iyi ilişkiler içinde olan İbn Kādî Aclûn, Memlük Sultanı Kayıtbay’ın isteği üzerine gittiği ve Mısır Şâfiî kadılığına tayin edildiği Kahire’de hastalanarak memleketine dönmek için yola çıktı. 13 Şevval 876 (24 Mart 1472) tarihinde yolu üzerindeki Bilbîs yakınlarında vefat etti; cenazesi Kahire’ye geri götürülerek sır kâtibi İbn Müzhir el-Ensârî’nin türbesine defnedildi.

Eserleri. 1. et-Tâc fî zevâǿidi’r-Ravża Ǿale’l-Minhâc. Yahyâ b. Şeref en-Nevevî’nin Şâfiî fıkhına dair Ravżatü’ŧ-ŧâlibîn ile Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn adlı eserlerini karşılaştırarak birincide bulunup ikincide bulunmayan bilgileri derlediği bir kitap olup Chester Beatty Library’de bir nüshası bulunmaktadır (nr. 3839; ayrıca bk. Ziriklî, VII, 116). 2. Muġni’r-râġıbîn fî şerĥi Minhâci’ŧ-ŧâlibîn. Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn’e yaptığı muhtelif şerhlerden biridir. 3. BedîǾu’l-meǾânî fî şerĥi ǾAķīdeti’ş-Şeybânî. Kādiriyye tarikatı şeyhlerinden Ebû Muhammed Yûnus b. Yûsuf eş-Şeybânî’nin el-ǾAķīdetü’ş-Şeybâniyye’sinin şerhi olan eserin Süleymaniye (Fâtih, nr. 3095/2, vr. 5-52; Şehid Ali Paşa, nr. 637, vr. 193-240; Lâleli, nr. 2286/1; Reşid Efendi, nr. 318) ve Beyazıt Devlet (Bayezid, nr. 2814) kütüphanelerinde nüshaları vardır (ayrıca bk. DİA, II, 259). 4. Naśîĥatü’l-aĥbâb fî lübsi fervi’s-sincâb. Sincap kürkünün tabaklanmak suretiyle temizlenemeyeceğine,


dolayısıyla bundan yapılan şeylerin giyilmesinin câiz olmadığına dair bir risâle olup bir nüshası Adana İl Halk Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (nr. 867, vr. 196a-200b) (bu eserlerin yazma nüshaları için ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., I, 291, 682; Sezgin, I, 431; Pertsch, I, 182, 185; II, 15-16). İbn Kādî Aclûn’un kaynaklarda adı geçen diğer bazı eserleri de şunlardır: Taĥrîrü’l-Minhâc, Taśĥîĥu’l-Minhâc, Hâdi’r-râġıbin ilâ Minhâci’ŧ-ŧâlibîn, Risâle fî źebâǿiĥi ehli’l-kitâb ve münâkeĥatihim ve İħtilâfü’l-eǿimme.

BİBLİYOGRAFYA:

Hatîb el-Cevherî, İnbâǿü’l-ĥaśr bi-ebnâǿi’l-Ǿaśr (nşr. Hasan Habeşî), Kahire 1970, s. 419, 420-422; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, VIII, 96-97; Süyûtî, Nažmü’l-Ǿiķyân (nşr. Pihilip K. Hitti), New York 1927, s. 150; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 347-348; İbn İyâs, BedâǿiǾu’z-zühûr, III, 69-70; Keşfü’ž-žunûn, I, 865, 873, 930; II, 1158, 1875, 1957; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VII, 322; İbnü’l-Gazzî, Dîvânü’l-İslâm (nşr. Seyyid Kisrevî Hasan), Beyrut 1411/1990, IV, 40-41; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, II, 197; Pertsch, Gotha, I, 182, 185; II, 15-16; Brockelmann, GAL Suppl., I, 291, 682; Îżâĥu’l-meknûn, II, 587; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 207; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 116; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, X, 223-224; a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 688; A. J. Arberry, The Chester Beatty Library a Handlist of the Arabic Manuscripts, Dublin 1959, IV, 26 (lv. 112); Sezgin, GAS, I, 431.

Cengiz Kallek