İBN HUBEYŞ
(ابن حبيش)
Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdillâh (Ubeydillâh) el-Ensârî el-Endelüsî (ö. 584/1188)
Kur’an, hadis, tarih, dil ve edebiyat âlimi.
504’te (1110-11) Meriye’de (Almeria) doğdu. Dayısı Hubeyş’e nisbetle İbn Hubeyş diye tanındı. Ayrıca Hatîb unvanıyla da anılır. Devrinin meşhur âlimlerinden Ruşâtî, İbn Vaddâh, Ali b. İbrâhim el-Ensârî’den kıraat, hadis ve fıkıh okudu. Daha sonra tahsil amacıyla Kurtuba’ya (Cordoba) giderek Yûnus b. Muhammed b. Mugīs, Ca‘fer b. Muhammed el-Mekkî, Muhammed b. Asbağ, Ebû Bekir İbnü’l-Arabî ve Muhammed İbn Ebû Zeyd’den ders aldı. Kendisinden kıraat, hadis, dil ve edebiyat alanlarında Ahmed b. Muhammed et-Tarsûsî, Ebû Süleyman İbn Havtullah, Abdullah b. Hasan el-Mâlekī, İbn Dihye el-Kelbî, Kelâî ve Ali b. Yûsuf b. Şerîk gibi âlimler istifade etti. Hıristiyanlar 542’de (1147) Meriye’yi ele geçirince Mürsiye’ye (Murcia) giderek Cezîretü Şakr’a yerleşti ve orada Muvahhidler Devleti hükümdarı Yûsuf b. Abdülmü’min tarafından yaklaşık 556 (1161) yılından itibaren kadılık ve hatiplik görevine tayin edildi. On iki yıl bu görevde kaldıktan sonra Mürsiye hatipliğine, 575’te (1179) Mürsiye kadılığına getirildi. Önce hükümdar, sonra da onun oğlu ile yakın ilişki içerisinde olması sebebiyle değerli eserlerin bulunduğu kütüphanelerden faydalanma imkânı bulmuş ve bu husus ilmî kişiliğinin gelişmesinde etkili olmuştur. İbn Hubeyş 14 Safer 584’te (14 Nisan 1188) Mürsiye’de vefat etti.
Eserleri. İbn Hubeyş’in günümüze ulaşan tek eseri Kitâbü’l-Ġazavât (Meġāzî) adını taşımaktadır. Tam adı el-Ġazavâtü’đ-đâminetü’l-kâmile ve’l-fütûĥu’l-câmiǾatü’l-ĥâfiletü’l-kâǿine fî eyyâmi’l-ħulefâǿi’l-üveli’ŝ-ŝelâŝe: Ebî Bekir eś-Śıddîķ ve Ebî Ĥafś ǾÖmer el-Fârûķ ve Ebî ǾAmr Źinnûreyn ǾOŝmân olan eser Yûsuf b. Abdülmü’min’in isteği üzerine kaleme alınmıştır. 583’te (1187) tamamlanan eserde ilk üç halife dönemindeki İslâmî fetihler ele alınmış, başta Seyf b. Ömer’in zamanımıza kadar gelmeyen Kitâbü’l-Fütûĥ ve’r-ridde’si ile Vâkıdî’nin Kitâbü’r-Ridde adlı eserleri olmak üzere çeşitli kaynaklardan faydalanılarak ridde savaşları anlatılmış, ardından Muhammed b. Abdullah el-Ezdî’nin Fütûĥu’ş-Şâm’ı gibi kaynaklara dayanılarak Suriye’deki fetihler konu edilmiştir. Daha sonra Mısır ve Kuzey Afrika’nın fethiyle ilgili rivayetler, müslümanların denizcilik alanındaki faaliyetleri ve Zâtü’s-savârî Savaşı üzerinde durulmuştur. Kitabın ikinci yarısı Irak fetihlerine ayrılmış, ardından diğer Sâsânî bölgelerinin fethi anlatılmıştır. Eser Abdullah Guneym (I-IV, Kahire 1404-1408/1983-1987) ve Süheyl Zekkâr (I-II, Beyrut 1412/1992) tarafından yayımlanmıştır. Kaynaklarda İbn Hubeyş’in el-Elķāb adında bir risâlesi daha olduğu kaydedilmektedir (İbnü’l-Ebbâr, II, 573).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hubeyş, Ġazavât (nşr. Süheyl Zekkâr), Beyrut 1412/1992, neşredenin girişi, I, 5-21; Münzirî, et-Tekmile, I, 79; İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile (nşr. F. Codera), Madrid 1886, II, 573; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, IV, 141-143; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXI, 118-121; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-nihâye, II, 378; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, II, 85-86; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neylü’l-ibtihâc (İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb içinde), Kahire 1329, s. 162-163; Keşfü’ž-žunûn, II, 1460, 1747; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 157; Brockelmann, GAL, I, 344; Suppl., I, 587; D. M. Dunlop, “The Spanish Historian Ibn Ĥubaiѕћ”, JRAS (1941), s. 359-362; a.mlf., “Ibn Ĥubayѕћ”, EI² (Fr.), III, 826-827; Abdülmü’min Muhtâr Emîn, “İbn Ĥubeyş el-Endelüsî”, Mecelletü’l-müǿerriħi’l-ǾArabî, sy. 18, Bağdad 1981, s. 122-137; en-Neşretü’l-aħbâriyye, sy. 3, Riyad 1412/1992, s. 23; Muhammed Hâdî Müezzin-i Câmî, “İbn Ĥubeyş”, DMBİ, III, 310-312.
Sâmî es-Sakkår