İBN HAMMÂD es-SANHÂCÎ
(ابن حمّاد الصنهاجي)
Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Hammâd (Hamâdu) b. Îsâ b. Ebî Bekr es-Sanhâcî (ö. 628/1231)
Kuzey Afrikalı kadı, tarihçi ve şair.
Mağrib-i Evsat’ta yer alan Hamza köyünde doğdu. Benî Sanhâce’ye mensup olup İbn Hamâdu diye de bilinir. Tahsil hayatına Kal‘atü Benî Hammâd’da başladı ve Bicâye’de devam etti. Bicâye’de bulunduğu sırada Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed et-Temîmî el-Muammerî, İbnü’l-Harrât, Muhammed b. Ali b. Mahlûf el-Cezâirî gibi âlimlerden ders aldı ve mutasavvıf Sîdî Ebû Medyen’in sohbetlerine katıldı. 613-616 (1216-1219) yılları arasında Endülüs’ün Cezîretülhadrâ (Algeciras) ve Mağrib’in Selâ, Azemmûr şehirlerinde kadılık yaptıktan sonra kendini eserler yazmaya verdi. 628 (1231) yılında vefat eden İbn Hammâd’ın ölüm tarihi 627 (1230) olarak da kaydedilir (Safedî, IV, 157).
Eserleri. 1. Kitâbü’n-Nübeźi’l-muĥtâce fî aħbâri mülûki Śanhâce bi-İfrîķıyye ve Bicâye. Müellif, en önemli çalışması olan bu eserinde Sanhâce emîrleri hakkındaki rivayetleri toplamıştır; ancak 617’de (1220) yazılan kitabın bugün sadece Fâtımîler’i anlatan kısmı mevcuttur. Müellif, bu bölüme Fâtımîler’in soyları hakkındaki ihtilâftan söz ederek başlar ve Ubeydullah el-Mehdî’den (909-934) Âdıd-Lidînillah’a (1160-1171) kadar bütün Fâtımî halifelerinin biyografilerini verir. Eserin Ubeydullah el-Mehdî ile ilgili kısmının Jacques Auguste Cherbonneau tarafından yapılan Fransızca tercümesi (JA, V [1855], s. 529-547) ve Arapça metni (RAfr., XII [1868], s. 464-477) yayımlanmıştır. Eser daha sonra M. Vonderheyden tarafından Arapça metni ve Fransızca tercümesiyle birlikte (Histoire des rois Ǿobaidites, Alger-Paris 1927), son olarak da Tihâmî Nakra ve Abdülhalîm Uveys tarafından bir mukaddime ile beraber Aħbâru mülûki Benî ǾUbeyd ve sîretühüm adıyla neşredilmiştir (Riyad-Kahire 1401/1981; Tunus 1987). İbn Hammâd’ın bu eserinden İbn Haldûn, Abdullah b. Ahmed et-Ticânî ve İbnü’l-Ebbâr gibi müellifler nakillerde bulunmuşlardır; Ticânî nakillerinde onun bazı beyitlerine de yer vermiştir (Riĥle, s. 116-117). 2. Târîħu mülûki’l-İbâżıyye. Vonderheyden tarafından neşredilen eserin (Cezayir 1340/1927) Hâricî lideri Ebû Yezîd en-Nükkârî’ye dair kısmını Cherbonneau Fransızca’ya çevirmiştir (JA, XX [1852], s. 470-510).
İbn Hammâd’ın bunlardan başka el-İǾlâm bi-Fevâǿidi’l-aĥkâm li-ǾAbdilĥaķ el-İşbîlî ve Şerĥu Maķśûreti İbn Düreyd adlarını taşıyan iki kitapla çalışmalarından ve hocalarından bahsettiği bir risâle yazdığı belirtilmektedir (Aħbâru mülûki Benî ǾUbeyd, neşredenlerin girişi, s. 6-7; DMBİ, III, 362). İbnü’l-Ebbâr onun şiirlerini topladığı bir divanının olduğunu söyler (et-Tekmile, II, 628).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hammâd es-Sanhâcî, Aħbâru mülûki Benî ǾUbeyd ve sîretühüm (nşr. Tihâmî Nakra - Abdülhalîm Uveys), Riyad-Kahire 1401/1981, neşredenlerin girişi, s. 3-7; İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile (nşr. İzzet Attâr el-Hüseynî), Kahire 1375/1956, II, 628; Abdullah b. Ahmed et-Ticânî, Riĥle (nşr. Hasan Hüsnî Abdülvehhâb), Tunus 1377/1958, s. 116-117; Gubrînî, ǾUnvânü’d-dirâye (nşr. R. Bûnâr), Cezayir 1389/1970, s. 192; Safedî, el-Vâfî, IV, 157-158; İbn Haldûn, Mefâħirü’l-Berber (nşr. E. Lévi-Provençal), Rabat 1352/1934, s. 51; Bustânî, DM, II, 473-474; Brockelmann, GAL Suppl., I, 555; H. R. Idris, La Berbérie orientale sous les Zīrīdes, Paris 1962, I, 19; Sâlihiyye, el-MuǾcemü’ş-şâmil, II, 215; “Ibn Ĥamādu”, EI² (Fr.), III, 805-806; Seyyid Ali Âl-i Dâvûd, “İbn Ĥammâd”, DMBİ, III, 362.
Marıa-Jesus Vıguera-Molıns