İBN GALBÛN, Azzûn
(عزّون بن غلبون)
(ö. 522/1128’den sonra)
Endülüs’te Molina de Aragon Kalesi’nin müslüman emîri.
Asıl adı tam bilinmemekte, ancak Azzûn olması kuvvetle muhtemel görülmektedir. Nitekim iki oğlunun künyesinde de bu ad geçmektedir. Sehle (Albarracin) ve Medînetüsâlim (Medinaceli) arasında yer alan Molina de Aragon Kalesi’ni burayı ele geçiren ünlü İspanyol kahramanı Sîd (el-Cîd, Rodrigo Diaz de Vivar, ö. 492/1099) adına yönettiği kaydedilmektedir.
Poema de Mio Cid adlı manzum eserde İbn Galbûn’un Molina Kalesi’nin kumandanı olduğundan bahsedilmektedir. Bu kitabın üç ayrı yerinde, Abengalbón diye anılan İbn Galbûn ile Sîd arasında İbn Galbûn’un kaleyi yönetmesi karşılığında bir vergi anlaşması yapıldığı anlatılmaktadır. Anlaşmaya göre İbn Galbûn, Sîd’in adamları Molina’dan geçerken onları misafir edecek ve istenildiğinde 100 süvariyle onlara refakat edecektir. Bunun yanında İbn Galbûn vergiyi para olarak ödemeyip Sîd’e değerli hediyeler gönderecektir. Eserin 1476-1559. mısralarında İbn Galbûn’dan Sîd’in arkadaşı olarak bahsedilmekte ve Sîd’in adamlarını “dostunun adamları” diye karşılayıp onlara yemek ikram ettiğinden söz edilmektedir. Daha sonra onun Sîd’in kızlarını da ağırladığı ve Medînetüsâlim’e kadar uğurladığı anlatılır. Kızların kocaları sahip olduğu zenginlikleri elde etmek için İbn Galbûn’u öldürmeyi planlamışlarsa da durumu öğrenen İbn Galbûn suikasta engel olmuştur. Poema’da İbn Galbûn’dan son olarak 2880-2885. mısralarda bahsedilir. Burada onun Sîd’in kızlarını ve onlarla birlikte Belensiye’ye (Valencia) giden adamlarını Molina’da ağırladığı anlatılmaktadır.
Poema de Mio Cid’de çizilen İbn Galbûn portresi onun hayalî bir karakter olduğu izlenimini uyandırmaktadır. Ancak İbnü’l-Esîr de cesaretiyle meşhur İbn Galbûn adlı bir emîrden bahseder. İbn İzârî ise İbn Galbûn’un Endülüs’ün Murâbıtlar’a tâbi olan diğer yöneticileriyle birlikte İşbîliye’nin (Sevilla) Murâbıt valisi kumandasında Kutende (Cutanda) savaşına 17 Rebîülâhir 514’te (16 Temmuz 1120) katıldığını bildirmektedir. Aragon Kralı I. Alfonso’nun Şelûn (Jalon) bölgesini ele geçirerek Doğu Endülüs’e giden yollara ulaşmasını engellemeyi hedefleyen bu savaşta Murâbıtlar yenilmişlerdi, I. Alfonso da Şelûn ve Jiloca vadilerini ele geçirmişti. Alfonso 522 (1128) yılında da Molina de Aragon’u almış, Molina’nın yöneticileri Endülüs bölgesine (Andalucia) göç etmek zorunda kalmışlardı. İbn Galbûn bu sırada Molina’nın emîri idi.
İbn Galbûn’un iki oğlunun Murâbıtlar’ın yıkılışından sonra Runde (Ronda) ve Şerîş’in (Jerez) yöneticileri olduğu rivayet edilmektedir. Bunlardan Ebü’l-Gamr 541’de (1146) Muvahhidler’i tanımış ve onlarla iş birliği yaparak İşbîliye’nin kuşatılmasında, Cezîretülhadrâ’nın (Algeciras) Murâbıtlar’dan alınmasında ve VII. Alfonso Kurtuba’yı (Cordoba) tehdit ettiğinde Muvahhidler’e yardımcı olmuştur. Ebü’l-Gamr muhtemelen Kont Sancho Gimeno’un kumanda ettiği bir orduya karşı İşbîliye bölgesinde 552 (1157) veya 553 (1158) yılında yapılan Zaabûka (Zağabûle) savaşında öldürülmüştür. Diğer oğlu Ebü’l-Alâ ve torunları da Muvahhidler’e karşı sadakatleriyle tanınmışlardır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, XI, 150-151; İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib (Kettânî), s. 61, 111; A. Huici, Historia politica del imperio almohade, Tetuán 1956, I, 383; a.mlf., Historia musulmana de Valencia y su región, novedades y rectificaciones, Valencia 1970, II, 147-150; a.mlf., “Un nuevo manuscrito de al-Bayān al-mugrib”, al-Andalus, XXIV/1, Madrid 1956, s. 83-84; a.mlf., “Nuevas aportaciones de al-Bayān al-mugrib sobres los almorávides”, a.e., XVIII (1963), s. 321; a.mlf., “Ibn Җћalbūn”, EI² (İng.), III, 770-771; Poema de Mio Cid (ed. R. Menéndez Pidal), Madrid 1958, str. 866-869, 1463-1559, 2634-2688, 2880-2885; R. Menéndez Pidal, La España del Cid, Madrid 1969, s. 498-502; P. Guichard, Structures sociales “orientales” et “occidentales” dans l’Espagne musulmane, Paris-The Hague 1977, s. 317; M. J. Viguera, Aragón musulmán, Zaragoza 1988, s. 238-240; Colin Smith, “Ibn Ghalbūn: Muslim Governor of a Frontier Province in Medieval Spain”, al-Masāq, IX, Leeds 1996-97, s. 23-44.
Marıa-Paz Torres-Palomo