İBN FERHÛN, Bedreddin
(بدر الدين ابن فرحون)
Ebû Muhammed Bedrüddîn Abdullāh b. Muhammed b. Ebi’l-Kāsım Ferhûn el-Ya‘merî (ö. 769/1367)
Hadis, fıkıh, Arap dili ve edebiyatı âlimi.
6 Cemâziyelâhir 693’te (4 Mayıs 1294) Medine’de doğdu. Aslen Tunusludur. Endülüslü olduğu da söylenmektedir. Hac maksadıyla Mekke’ye yaptığı elli civarındaki seyahati dışında Medine’den hiç ayrılmadı ve İslâmî ilimlerin hemen her dalında başta babası olmak üzere pek çok hocadan ders aldı. Kendisinden Kur’an öğrenip aynı zamanda rivayette bulunduğu Ebû Abdullah el-Kasrî ile Muhammed b. Hureys es-Sebtî, İzzeddin Yûsuf ez-Zerendî, Vâdiâşî, Radıyyüddin et-Taberî onun hocalarından bazılarıdır. Tanınmış talebeleri arasında Zeynüddin el-Irâkī ve yeğeni Burhâneddin İbn Ferhûn anılabilir. Şerefeddin Ebû Seken el-Mısrî’nin, İbn Ferhûn’un hocalarını ve onlardan yaptığı rivayetleri bir araya getiren birçok meşyeha* hazırladığı kaydedilmektedir (İbn Ferhûn, I, 454).
Hadis ilmi yanında tefsir, fıkıh ve fıkhü’l-hadîs alanlarında geniş ilim sahibi olan ve Arap dilinde otorite kabul edilen İbn Ferhûn hayatının önemli bir kısmında Mâlikî fıkhı okuttu. İbn Atıyye’nin tefsirine bu eseri ezbere okuyabilecek derecede vâkıftı. 746 (1345) yılından itibaren yaklaşık yirmi dört yıl Medine kadılığına vekâlet etti.
Zaman zaman mihraba geçip namaz kıldırmasına rağmen kendisine teklif edilen Mescid-i Nebevî imam-hatipliği görevini Hz. Peygamber’e ve onun yüce makamına olan saygısından dolayı kabul etmedi. Sünnete son derece bağlı olduğundan bid‘at ehli fırkalarla daima mücadele etti, belki de bu yüzden iftiraya uğrayarak kısa bir süre hapsedildi, ancak durum anlaşılınca serbest bırakıldı.
Güzel ahlâkı ve cömertliği sayesinde halk arasında çok sevilen İbn Ferhûn, Medine’nin zenginlerinden olması sebebiyle pek çok köle satın alarak hürriyetine kavuşturmuş, bizzat kaleme aldığı vasiyetnâmesinde öldüğünde yoksullara dağıtılmak ve köle âzadı için kullanılmak üzere 30.000 dinar ayırmış, geliri fakirlerin ihtiyacına harcanması şartıyla bir de fırın yapılmasını istemiştir. İbn Ferhûn 10 Rebîülâhir 769’da (4 Aralık 1367) Medine’de vefat etti.
Eserleri. 1. el-ǾUdde fî iǾrâbi’l-ǾUmde. İki cilt olduğu belirtilen bu eserde Cemmâîlî’ye ait ǾUmdetü’l-aĥkâm’da yer alan hadislerin i‘rabı, lugat ve iştikak tahlilleri yapılmıştır. Burhâneddin İbn Ferhûn, bunun müellifin en son eseri olduğunu kaydederek daha önce yazılmış benzerlerinden çok farklı geniş bir çalışma olduğunu söylemektedir (ed-Dîbâcü’l-müźheb, I, 457). Eserin bir nüshası İskenderiye’dedir (el-Mektebetü’l-belediyye, Hadis, nr. 4). 2. Şerĥu kifâyeti’ŧ-ŧullâb fî şerĥi muħtaśari’l-Cellâb. İbnü’l-Cellâb’ın (ö. 734/1333-34) Mâlikî fıkhına dair et-TefrîǾ adlı eserinin İbrâhim b. Hasan er-Rib‘î tarafından yapılmış es-Sehlü’l-bedîǾ isimli muhtasarının şerhidir (Keşfü’ž-žunûn, I, 427). İbn Ferhûn’un kaynaklarda zikredilen diğer eserleri de şunlardır: ed-Dürrü’l-maħalliś mine’t-Taķaśśî ve’l-Mülaħħıś (Kābisî’nin el-Mülaħħıś’ı ile İbn Abdülber en-Nemerî’nin et-Taķaśśî adlı eserinin fıkıh bablarına göre birleştirilip özetlenmesi suretiyle meydana getirilmiş bir eserdir); Keşfü’l-muġaŧŧâ (ġıŧâ) fî şerĥi muħtaśari’l-Muvaŧŧaǿ (dört cilt olduğu belirtilen bu eser bir önceki kitabın şerhidir); Nihâyetü’l-ġāye fî şerĥi’l-âye (bazı âyetlerin soru-cevap biçiminde tefsir edildiği bir çalışmadır); Şifâǿü’l-fuǿâd fî iǾrâbi Bânet SüǾâd (eserde Kâ‘b b. Züheyr’in Ķaśîdetü’l-bürde’sinin i‘rabı yapılmıştır); Şerĥu ĶavâǾidi’l-iǾrâb li’bni Hişâm (İbn Hişâm en-Nahvî’nin Muġni’l-lebîb adlı eserinin şerhidir); et-Teysîr fî Ǿilmeyi’l-binâ ve’t-taġyîr fi’n-naĥv; el-Mesâlikü’l-celiyye fi’l-ķavâǾidi’l-ǾArabiyye.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, I, 454-459; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, II, 300; Keşfü’ž-žunûn, I, 427; Brockelmann, GAL Suppl., I, 606; II, 221; Îżâĥu’l-meknûn, II, 95; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 467; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VI, 137; Hüseyin b. Muhammed Şevât, Medresetü’l-ĥadîŝ fi’l-Ķayrevân, Riyad 1411, II, 845; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 7-8, 383.
Mehmet Ali Sönmez