İBN BEZZÂZ
(ابن بزّاز)
Tevekkülî b. İsmâîl b. Hâc Muhammed el-Erdebîlî (ö. 759/1358’den sonra)
Safeviyye tarikatının kurucusu Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin menâkıbına dair Safvetü’s-safâ. Adlı eserin müellifi.
Nisbesinden Safeviyye tarikatının merkezi Erdebil şehrinden olduğu anlaşılmaktadır. Muhtemelen burada doğup büyüdü. Babasının kumaş tüccarı (bezzâz), kendisinin ise Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin (ö. 735/1334) oğlu ve halifesi Şeyh Sadreddîn-i Erdebîlî’nin (ö. 794/1392) müridi olması dışında ailesi ve hayatı hakkında bilgi yoktur.
İbn Bezzâz, Şeyh Sadreddin’in babası ve mürşidi Safiyyüddîn-i Erdebîlî hakkında verdiği bilgilere dayanarak kaleme aldığı Śafvetü’ś-śafâǿ adlı eseriyle tanınır. Müellif, asıl adı Mevâhibü’s-seniyye fî menâķıbi’ś-Śafeviyye olan eseri yazarken Eflâkî’nin Menâķıbü’l-Ǿârifîn’ini örnek almıştır. Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin vefatından yirmi dört yıl sonra oğlu Sadreddîn-i Erdebîlî’nin isteği üzerine kaleme alınan eser 759 (1358) yılında tamamlanmıştır (nüshaları için bk. Storey, I/2, 239-240). Eserde Safeviyye tarikatının kurucusu Safiyyüddin İshak’ın soyu, doğumu, yetişmesi, tahsili, Şeyh İbrâhim Zâhid-i Geylânî’ye mürid oluşu, onun vefatından sonra halifesi sıfatıyla yürüttüğü irşad faaliyetleri, tekkesindeki günlük hayatı, kerâmetleri, vefatı, halifeleri, müridleri ve bunların kerâmetleri hakkında geniş bilgi verilir. Bu arada yer yer dönemin içtimaî ve siyasî durumu, âdet ve an‘aneleri hakkında bilgiler ihtiva etmesi eseri tarih bakımından da önemli kılmaktadır. Genellikle Safevî tarihçileri, bu hususta en eski kaynak olması dolayısıyla Safevîler’in soyunu ve Safeviyye tarikatını anlatırken bu esere başvurmuşlardır. On iki bölümden meydana gelen eser, Şah I. Tahmasb’ın (ö. 984/1576) emriyle Ebü’l-Feth-i Hüseynî tarafından yeniden düzenlenmiş, bu arada metne Safevîler’in İmam Mûsâ el-Kâzım’ın soyundan geldiklerini ifade eden bazı ibareler ilâve edilmiştir. Eserin Mirza Ahmed b. Kerîm-i Tebrîzî hattıyla yapılan taş basımında (Bombay 1329/1911) bu nüsha esas alınmıştır. Kitabın müellif nüshasını incelediğini söyleyen çağdaş araştırmacılardan Mirza Abbaslı, bu nüsha üzerinde de bazı değişiklikler yapıldığı
görüşündedir. Fars edebiyatı tarihi bakımından da önem taşıyan eser (Safâ, III/2, s. 1293), 949 (1542) yılında Şîrazlı M. Kâtib Neşâtî tarafından Doğu Türkçesi’ne tercüme edilmiştir (Rieu, s. 281). Śafvetü’ś-śafâǿın bir ilmî neşri henüz gerçekleştirilmemiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Keşfü’ž-žunûn, II, 1079-1080; Rieu, Catalogue, s. 281; Browne, LHP, IV, 38-39; M. Ali Terbiyet, Dânişmendân-ı Âźerbâycân, Tahran 1314 hş., s. 234; Zeki Velidi Togan, “Sur l’origine des Safavides”, Mélanges Louis Massignon, Damascus 1957, III, 345-357; Safâ, Edebiyyât, III/2, s. 1292-1293; Nefîsî, Târîħ-i Nažm u Neŝr, I, 186; Storey, Persian Literature, I/2, s. 239-240; Şeybî, eś-Śıla, II, 357; M. M. Mazzaoui, The Origins of the Safawids, Wiesbaden 1972, s. 47 vd.; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa ilâ teśânîfi’ş-ŞîǾa, Beyrut 1403/1983, XV, 50; B. Nikitine, “Essai d’analyse du Śafvatu’ś-śafā”, JA, CCXLV (1957), s. 385-394; Mirza Abbaslı, “Safevilerin Kökenine Dair”, TTK Belleten, XL/158 (1976), s. 288-329; E. Glassen, “Ibn al-Bazzāz al-Ardabīlī”, EI² Suppl. (İng.), s. 382-383; Samed Muvahhid, “İbn Bezzâz”, DMBİ, III, 106; Roger Savory, “Ebn Bazzāz”, EIr., VIII, 8.
Ethem Cebecioğlu