İBN AZÎME
(ابن عظيمة)
Ebü’l-Hasen Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Abdî el-İşbîlî (ö. 543/1148)
Endülüslü kıraat âlimi.
Endülüs’ün İşbîliye (Sevilla) şehrindendir. Ebû Abdullah Muhammed b. Abdurrahman es-Sarakustî’den ve kıraat âlimi Ebû Dâvûd Süleyman b. Necâh’ın torunu Ebû Bekir Hâzim b. Muhammed’den çeşitli rivayetleriyle kıraat okudu;
İbnü’t-Tallâ‘ el-Kurtubî ve Ebû Ali el-Gassânî’den hadis dinledi. Mekke’de bulunan Ebû Ma‘şer et-Taberî’den istifade etmek için Ebû Ali Mansûr b. Hayr ile birlikte hac yolculuğuna çıktı; Mısır’a ulaştığında Ebû Ma‘şer’in ölüm haberini aldı (478/1085). Bu yolculuğu esnasında Kuzey Afrika, Mısır ve Hicaz’daki çeşitli ilim merkezlerine uğrayarak buralardaki âlimlerden faydalandı. Mekke’de Rezîn b. Muâviye, İskenderiye’de İbn Bellîme, İbnü’l-Fahhâm ve Ebû Abdullah el-Hadramî, Mehdiye’de (Tunus) Ebû Abdullah el-Mâzerî gibi âlimlerden kıraat ve hadis dersleri aldı.
İşbîliye’de uzun süre imamlık yapan İbn Azîme pek çok öğrenci yetiştirmiş olup muhtelif kitapların rivayeti için onlara icâzet vermiş; oğulları Ebû Amr Ayyâş ve Tufeyl ile İbn Hayr el-İşbîlî, Ebû Mervân Ubeydullah el-İşbîlî ve Ebü’d-Dahhâk el-Fezârî gibi şahsiyetler onun talebeleri arasında yer almıştır. Bunlardan İbn Hayr Fehrese adlı kitabında İbn Azîme’den yaptığı rivayetlere yer vermiştir (I, 74, 419-420).
Kitap ve risâlelerinin manzum veya manzum eserlerin şerhleri olması şiirle ilgilendiği kanaatini vermektedir. Sadece görüştüğü hocalardan rivayette bulunmaya özen göstermesi onun güvenilirliğiyle yorumlanmış, olgun şahsiyetiyle çevresinde sevilen bir âlim olarak tanınmıştır. Zehebî, İbn Azîme ve oğullarının İşbîliye’de ilim ve kıraatteki dereceleriyle meşhur olduklarını belirtmektedir. Bilhassa sesinin güzelliği ve tecvid usullerine hâkimiyetiyle tanınan oğlu Ebû Amr Ayyâş babasının ilmî ve meslekî yolunu takip etmiştir. İbn Azîme Safer 543’te (Temmuz 1148) vefat etmiş olup bu tarih bazı kaynaklarda 540 olarak zikredilmektedir.
Eserleri. İbn Azîme’nin Bâb fî śıfâti meħârici’l-ĥurûf adlı eserinin 900 (1495) yılında istinsah edilen bir nüshası Berlin Staatsbibliothek’te (nr. 554, 4 varak) bulunmaktadır (el-Fihrisü’ş-Şâmil, I, 60). Müellifin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Şerĥu Ķaśîdeti’ş-Şuķrâŧısî (Ebû Muhammed Abdullah b. Yahyâ eş-Şukrâtısî’nin sîretle ilgili kasidesinin şerhidir); el-Ferîdetü’l-Ĥımśiyye fî şerĥi’l-Ķaśîdeti’l-Ĥuśriyye (Ebü’l-Hasan Ali b. Abdülganî el-Husrî’nin Nâfi‘ b. Abdurrahman kıraatiyle ilgili kasidesinin şerhidir; İbn Hayr, son iki kitabı hocası İbn Azîme’den okuduğunu ve rivayeti için ondan icâzet aldığını ifade etmektedir); Urcûze fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ; Kitâbü’l-Ġunye; Kitâbü’l-İfâde.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hayr, Fehrese, I, 74, 419-420; İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile, Madrid 1886, I, 178-179; Zehebî, MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), II, 977-978; III, 1107, 1122, 1140; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 541-550, s. 164; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-nihâye, II, 166-167; Makkarî, Nefĥu’ŧ-ŧîb, II, 155-156; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 89; Îżâĥu’l-meknûn, I, 57; II, 189, 231; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 64; el-Fihrisü’ş-şâmil: ǾUlûmü’l-Ķurǿân, maħŧûŧâtü’t-tecvîd (nşr. el-Mecmau’l-melikî li-buhûsi’l-hadâreti’l-İslâmiyye), Amman 1406/1986, I, 60.
Abdülhamit Birışık