İBN ASKER el-GASSÂNÎ

(ابن عسكر الغسّانيّ)

Ebû Abdillâh İbn Asker Muhammed b. Alî b. Hıdır el-Gassânî el-Mâlekī (ö. 636/1239)

Mâlikî fakihi.

Endülüs’ün güneyindeki Mâleka (Malaga) şehrinin bir köyünde doğdu. İbnü’l-Ebbâr’ın tahminen 584 (1188) yılında doğduğunu kaydetmesine karşılık (et-Tekmile, I, 349) Zehebî altmış küsur yaşında vefat ettiğini belirtmektedir (Târîħu’l-İslâm, s. 286). Buna göre anılan tarihten on yıl kadar önce doğmuş olmalıdır. Öğrenimini Mâleka’da tamamladı ve buraya yerleşti. Tahsil maksadıyla seyahat edip etmediği bilinmemekle birlikte hocalarının değişik bölgelere mensup olması seyahat ettiği ihtimalini güçlendirmektedir. Hocaları arasında Ebü’l-Haccâc İbnü’ş-Şeyh, Ebü’l-Kāsım İbn Semecûn, Kādî Ebü’l-Hattâb İbn Vâcib el-Kaysî, Ebû İshak İbrâhim b. Ali el-Havlânî, Ebû Mûsâ Îsâ b. Süleyman er-Ruaynî, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Abdülvâhid el-Mellâhî, Kādî Ebû Muhammed İbn Havtullah ve Ebû Muhammed İbnü’l-Kurtubî gibi âlimler bulunmaktadır.


Ebû Bekir Ahmed b. Abdullah el-Mâlekī, İbnü’l-Ebbâr, kız kardeşinin oğlu Ebû Bekir İbn Hamîs, İbn Bekir el-İlbîrî ise talebelerinden bazılarıdır.

Mâleka’da önce Kādî Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan’ın nâibi olarak bir süre görev yapan İbn Asker, 635 (1238) yılında Nasrî Emîri Ebû Abdullah Muhammed b. Nasr’ın ısrarı üzerine kadı tayin edildi ve 4 Cemâziyelâhir 636 (12 Ocak 1239) tarihinde vefatına kadar bu görevini sürdürdü.

İbn Asker, Muvahhidîler’in en parlak döneminde yaşamış ve bu olumlu gelişmelerden etkilenmiştir. Birçok ilim dalında büyük ve üstün yeteneği olan İbn Asker aynı zamanda bir şairdi. Ancak şiirlerini değerlendirenler didaktik özelliğinin yanı sıra tasannuun bulunduğuna da işaret etmişlerdir.

Eserleri. Lisânüddin İbnü’l-Hatîb, İbn Asker’in tefsir, hadis, tarih, siyer, nahiv ve eğitim gibi çeşitli ilim dallarında çok sayıda eser telif ettiğini bildirmişse de bunlardan yalnızca ikisi günümüze ulaşmıştır. 1. el-İkmâl ve’l-itmâm fî śılati’l-İǾlâm bi-meĥâsini (mecâlisi)’l-aǾlâm min ehli Mâleķati’l-kirâm (MaŧlaǾu’l-envâr ve nüzhetü’l-ebśâr fîmâ iĥtevet Ǿaleyhi Mâleķa mine’r-rüǿesâ ve’l-aǾlâm ve’l-aħbâr ve taķyîdü mâ lehüm mine’l-menâķıb ve’l-âŝâr). Asbağ b. Ali b. Ebü’l-Abbas’ın zamanımıza kadar gelmeyen el-İǾlâm bi-meĥâsini (mecâlisi)’l-aǾlâm min ehli Mâleķati’l-kirâm adlı eserinin zeyli olup o döneme ait içtimaî hayatla tarihî olaylara dair önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Ancak İbn Asker bu kitabını tamamlayamadan vefat etmiş, geri kalan bölümlerini talebesi ve kız kardeşinin oğlu Ebû Bekir İbn Hamîs yazmıştır. Eserin Merakeş’te özel bir kütüphanede bir nüshası bulunmaktadır (DMBİ, IV, 299). Lisânüddin İbnü’l-Hatîb el-İĥâŧa’da, Ebü’l-Hasan en-Nübâhî Târîħu Ķuđâti’l-Endelüs’te bu kitaptan çokça nakilde bulunmuşlardır. 2. et-Tekmîl (et-Tekmile) ve’l-itmâm li-Kitâbi’t-TaǾrîf ve’l-iǾlâm. Abdurrahman b. Abdullah es-Süheylî’nin et-TaǾrîf ve’l-iǾlâm fîmâ übhime mine’l-esmâǿi ve’l-aǾlâm fi’l-Ķurǿân (Kahire 1356/1938; Beyrut 1407/1987) adlı eserinin zeyli olup Kur’ân-ı Kerîm’de haklarında âyet nâzil olan kişileri tanıtmak amacıyla kaleme alınmıştır. Çeşitli yazma nüshaları bulunan eser (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 519; Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 185, Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 93; ayrıca bk. Brockelmann, GAL, I, 526), Riyad Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye’nin Usûlü’d-dîn Fakültesi’nde Hüseyin Abdülhâdî Muhammed tarafından doktora tezi olarak neşre hazırlanmış (1404/1984), ayrıca Hasan İsmâil Merve tarafından tahkik edilerek yayımlanmıştır (Beyrut 1418/1997). Muhammed b. Ali el-Belensî, bu iki eseri Śılatü’l-cemǾ ve Ǿâǿidü (Ǿavâǿidü)’t-teźyîl li-mevśûli kitâbeyi’l-İǾlâm ve’t-Tekmîl adıyla birleştirmiştir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 19956, 24441; ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 377).

İbn Asker’in kaynaklarda adı geçen diğer başlıca eserleri de şunlardır: ErbaǾûne ĥadîŝen (Müellif bu eserde hadisi aldığı şeyhinin adıyla o hadisi rivayet eden sahâbînin adının aynı olmasına dikkat etmiştir; Lisânüddin İbnü’l-Hatîb’in de belirttiğine göre eser, daha önce benzeri telif edilmeyen ve müellifinin hadis ilmindeki vukufunu ortaya koyan bir çalışmadır), Nüzhetü’n-nâžır fî menâķıbi ǾAmmâr b. Yâsir, el-Ħaberü(el-Cüzǿü)’l-muħtaśar fi’s-sülüv Ǿan źehâbi’l-baśar, Şifâǿü’l-Ǿille fî semti’l-ķıble, el-MeşreǾu’r-revî fi’z-ziyâdeti Ǿalâ Ġarîbeyi’l-Herevî, er-Risâle fi’d-diħâri’ś-śabr ve’ftiħâri’l-ķaśr ve’l-ķabr.

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile, Madrid 1886, I, 348-349; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXIII, 65-66; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 631-640, s. 285-286; İbnü’l-Hatîb, el-İĥâŧa, II, 172-175; ayrıca bk. I, 83, 410, 416, 435, 465, 467, 471; II, 172, 343, 444, 484; III, 305, 406; IV, 109; Nübâhî, Târîħu ķuđâti’l-Endelüs, Beyrut 1403/1983, s. 123, ayrıca bk. s. 82, 94, 101, 109, 113, 114, 116, 118; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, I, 179-180; Makkarî, Nefĥu’ŧ-ŧîb, II, 351-352; Keşfü’ž-žunûn, I, 302, 421-422; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 113; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 181-194; Brockelmann, GAL, I, 526; Suppl., I, 734; II, 377; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 170; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 7; Salâh M. el-Hıyemî, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: ǾUlûmü’l-Ķurǿâni’l-Kerîm, Dımaşk 1404/1984, II, 88-89; Meryem Sâdıkī, “İbn ǾAsker”, DMBİ, IV, 298-299; J. D. Latham, “Ibn ǾAskar”, EI² Suppl. (İng.), s. 381-382.

Hüseyin Abdülhâdî Muhammed