İBN ÂİZ

(ابن عائذ)

Ebû Abdillâh (Ebû Ahmed) Muhammed b. Âiz b. Ahmed el-Kâtib el-Kureşî ed-Dımaşkī (ö. 233/847)

Siyer ve megāzî âlimi.

150 (767) yılında muhtemelen Dımaşk’ta doğdu. Dedesinin adı Abdurrahman, Ubeydullah ve Saîd olarak da kaydedilmektedir. Abbâsî Halifesi Me’mûn zamanında (813-817) Gūta (Dımaşk) Dîvânü’l-harâc kâtipliği yapan İbn Âiz güvenilir bir âlim, hadis hâfızı, Mu‘tezile mezhebine mensup (Kaderî) müttaki bir zat olarak bilinmektedir. İsmâil b. Ayyâş, Velîd b. Müslim, Yahyâ b. Hamza el-Hadramî, Attâf b. Hâlid, Heysem b. Humeyd, Velîd b. Muhammed el-Muvakkarî, Süveyd b. Abdülazîz, Abdurrahman b. Mağrâ ve Vâkıdî gibi âlimlerden hadis rivayet etmiş; kendisinden de Ahmed b. İbrâhim el-Büsrî, Ahmed b. Ebü’l-Havârî, Ca‘fer b. Muhammed el-Firyâbî, Abdurrahman b. Abdüssamed es-Sülemî, Ebü’l-Ahves el-Ukberî, Ya‘kūb el-Fesevî, Yezîd b. Abdüssamed ve Ebû Zür‘a Abdurrahman b. Amr ed-Dımaşkī rivayette bulunmuşlardır. İbn Âiz 25 Rebîülâhir 233 (8 Aralık 847) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti. Süyûtî ise onun Beyhak’ta öldüğünü kaydeder (Ŧabaķātü’l-ĥuffâž, s. 206). Ayrıca 232 (846) veya 234 yılında öldüğü de rivayet edilmektedir.

Eserleri. 1. el-Meġāzî. İbn Seyyidünnâs ǾUyûnü’l-eŝer’i yazarken günümüze ulaşmayan bu eseri başlıca kaynak olarak kullanmış ve kitabın bir kısmını Ebü’l-Kāsım Hızır b. Ebü’l-Hüseyin el-Ezdî ed-Dımaşkī’ye okuyup tamamını rivayet konusunda kendisinden icâzet almıştır (ǾUyûnü’l-eŝer, II, 344). 2. el-Fütûĥ. Müellifin dönemine kadar yapılmış olan fetihler hakkındadır. 3. eś-Śavâǿif. Yaz aylarında yapılan seferlerle ilgili olduğu anlaşılmaktadır. Son iki eseri Zehebî el-Fütûĥ ve’ś-śavâǿif adıyla bir kitap olarak kaydeder (AǾlâmü’n-nübelâǿ, XI, 106). 4. Siyer. Hz. Peygamber’in hayatının tamamından bahsetmesi sebebiyle el-Meġāzî’den ayrı bir eser olmalıdır. İbn Âiz’in bunlardan başka bazı eserlerinin bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Buhârî, et-Târîħu’l-kebîr, I, 207; Ebû Zür‘a ed-Dımaşkī, Târîħ (nşr. Şükrullah b. Ni‘metullah el-Kūcânî), Dımaşk 1980, s. 288-289; İbn Hibbân, eŝ-Ŝiķāt, IX, 75; İbn Asâkir, Târîħu Dımaşķ, XV, 486-489; İbn Seyyidünnâs, ǾUyûnü’l-eŝer, II, 344; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, XXV, 427-429; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XI, 104-107; a.mlf., el-Ǿİber, I, 326; Safedî, el-Vâfî, III, 181; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, I, 265; Süyûtî, Ŧabaķātü’l-ĥuffâž (Ömer), s. 206; İbnü’l-İmâd, Şeźerât (Arnaût), III, 154; Sezgin, GAS (Ar.), I/2, s. 114-115; F. Rosenthal, “Ibn Āǿiғћ”, EI² (İng.), III, 698.

Adil Bebek