İBN ABDÛS el-KAYREVÂNÎ
(ابن عبدوس القيروانيّ)
Ebû Abdillâh Muhammed b. İbrâhîm b. Abdûs el-Kayrevânî el-Mağribî (ö. 260/874)
Mâlikî fakihi.
202 (817-18) yılında Kayrevan’da doğdu. Aslen Arap olmayıp Kureyş’in mevâlîsindendir. İbn Sahnûn, Ebû Abdullah İbn Abdülhakem ve İbnü’l-Mevvâz ile birlikte aynı dönemde yaşayan Muhammed adlı meşhur dört Mâlikî âliminden biridir. Başta Sahnûn olmak üzere çeşitli âlimlerden fıkıh öğrendi. İlmî ehliyeti ve yaşayışı bakımından çok benzediği hocası Sahnûn’un kadılığı sırasında bir müddet zabıt kâtipliği de yaptı. Ehl-i Medîne’nin fıkhını çok iyi bilen ve sika bir râvi olarak kabul edilen İbn Abdûs ile, birlikte yetiştiği İbn Sahnûn’a Muhammediyye ve Abdûsiyye adlarında birer ekol izâfe edilmektedir. Bu iki ekolün mensupları arasında özellikle itikadî yönden ciddi ihtilâflar bulunduğu anlaşılmaktadır. Mümin olup olmadığı yolundaki bir soruya, “İnşallah müminim, hâlihazırda müminim, ancak Allah ruhumu hangi hal üzere kabzeder bilemem” şeklinde cevap veren İbn Abdûs, İbn Sahnûn’un taraftarlarınca kendi imanından şüphe etmekle suçlanmış ve onun bu görüşünü paylaşanlar Şükûkiyye diye adlandırılmıştır.
Zühd ve takvâ sahibi bir âlim olan İbn Abdûs’un evindeki ders halkasında yedi yıl talebe okuttuğu ve bu süre zarfında sadece cuma namazları için dışarı çıktığı rivayet edilmektedir. Talebeleri arasında Kadı Hammâs b. Mervân el-Hemedânî el-Kayrevânî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Nasr el-Hevvârî, Ebû Muhammed Saîd b. Hakemûn gibi âlimler vardır. 260 (874) yılında vefat eden İbn Abdûs’un ölüm tarihi olarak Şîrâzî 261, Safedî 280 (893) yılını verirse de doğru değildir.
Kaynaklarda İbn Abdûs’a el-MecmûǾa (Mâlikî fıkhına dair muteber bir eser olup tamamlanmamıştır), Şerĥu’l-Müdevvene (el-Müdevvenetü’l-kübrâ’nın belli bölümlerinin şerhedildiği dört cüzlük bir eser), Kitâbü’t-Tefâsîr (çeşitli fıkıh konularının ilmî temellerinin açıklandığı bir eser), Mecâlisü Mâlik (son üç eserin el-MecmûǾa’nın birer bölümü olduğu da söylenmektedir), Kitâbü’l-VeraǾ ve Feżâǿilü aśĥâbi Mâlik adlı eserler nisbet edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Ebû Bekir el-Mâlikî, Riyâżü’n-nüfûs (nşr. Beşîr el-Bekkûş), Beyrut 1403/1983, I, 459-461; Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Ŧabaķātü Ǿulemâǿi İfrîķıyye, Beyrut, ts. (Dârü’l-kitâbi’l-Lübnânî), s. 129, 133, 134, 151-152, 153, 159, 167, 168, 171; Şîrâzî, Ŧabaķātü’l-fuķahâǿ, Beyrut, ts. (Dârü’l-Kalem), s. 161; Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik, II, 119-124; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VII, 293-294; İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib, I, 116; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIII, 63-64; Safedî, el-Vâfî, I, 342; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, s. 237-238; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 70; Ziriklî, el-AǾlâm, VI, 183; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VIII, 209; Mahfûz, Terâcimü’l-müǿellifîn, III, 345-346; Hussain Monés, “Ibn ǾAbdūs”, EI² (İng.), III, 681.
Cengiz Kallek