HÜSREVŞÂHÎ
(الخسروشاهى)
Ebû Muhammed Şemsüddîn Abdülhamîd b. Îsâ b. Ammûyeh el-Hüsrevşâhî et-Tebrîzî eş-Şâfiî (ö. 652/1254)
İslâm âlimi ve düşünürü.
580 (1184) yılında Tebriz’in yakın köylerinden Hüsrevşah’ta doğdu. Hayatı hakkındaki kısıtlı bilgilere göre İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî geleneğine bağlı olan Fahreddin er-Râzî’den kelâm ve fıkıh usulü okudu; öğretim faaliyetlerinde hocasına kalfalık yaptı. Râzî’nin büyük bir hayranı olup ona çok saygılı ve bağlıydı. Râzî’nin aklî ilimlerde, Gazzâlî’nin ise dinî
ilimlerde üstün olduğunu söylerdi (Ahmed b. Yûsuf el-Fihrî el-Leblî, s. 124). Rivayete göre Hüsrevşâhî’nin Dımaşk’ta bulunduğu sırada yanına elinde kitap olan bir adam gelir. Hüsrevşâhî, üzerinde hocasının hattı bulunan kitabı hürmetle öperek başına koyar (Sübkî, I, 162). Kaynaklarda bu husus onun Râzî’ye bağlılığının kanıtı olarak gösterilmektedir. Ahmed b. Yûsuf el-Fihrî el-Leblî, Hüsrevşâhî’nin kendisine Râzî’nin Kitâbü’l-Ħamsîn’i ile Kitâbü’l-ErbaǾîn’ini ve el-Muĥaśśal fî Ǿilmi’l-kelâm’ının bir kısmını okuttuğunu söyler. Aynı müellif, onun Râzî’nin Nihâyetü’l-Ǿuķūl adlı kitabı çok beğendiğini ve bu kitabın benzerinin yazılmadığı kanaatinde olduğunu bildirir (Fihristü’l-Leblî, s. 123-124). Yine Fihrî, kendisinin Hüsrevşâhî’den Seyfeddin el-Âmidî’nin el-İĥkâm fî uśûli’l-aĥkâm’ı ile Gazzâlî’nin el-Vecîz’ini okuduğunu bildirir (a.e., s. 126-127). Aklî ilimlerin yanı sıra Müeyyed b. Muhammed b. Ali et-Tûsî’den hadis öğrenen Hüsrevşâhî (EIr., I, 110-111), dinî ilimlerle felsefenin nazarî disiplinlerinde zamanın önde gelen âlimlerindendi. Nitekim İbn Ebû Usaybia’nın kendisinden “şeyh, imam” diye söz ederek felsefe tarihine ilişkin bilgi nakletmesi de (ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 435-436) bunu göstermektedir. Ömrünün büyük bir kısmını Dımaşk’ta ve Kerek’te Eyyûbî Hükümdarı el-Melikü’n-Nâsır Dâvûd’un yanında geçiren Hüsrevşâhî’nin (Ziriklî, III, 288) özellikle usul konusunda dersler verdiği kaynaklarda bildirilmekte ve bazı öğrencilerinin isimleri zikredilmektedir (meselâ bk. İbn Kādî Şühbe, II, 171, 190, 218). Hüsrevşâhî 25 Şevval 652’de (8 Aralık 1254) Dımaşk’ta öldü ve buradaki Kāsiyûn tepesine defnedildi.
Hüsrevşâhî, hocası Fahreddin er-Râzî‘nin ve İbn Sînâ’nın bazı kitaplarını ihtisar etti. Nitekim İbn Sînâ’nın eş-Şifâǿ adlı eserinin ihtisarını ve Râzî’nin mantığa dair Âyâtü’l-beyyinât’ının tetimmesini (veya telhis) yaptı. Ayrıca Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin Şâfiî fıkhının fürûu konusundaki el-Müheźźeb’ini ihtisar etti (Sübkî, I, 161; İbn Kādî Şühbe, II, 108). Sübkî, onun İbn Sînâ’nın Kitâbü’l-Maķālât’ını da ihtisar ettiğini söylemekteyse de İbn Sînâ’nın bu adı taşıyan bir eseri yoktur. Takıyyüddin İbn Teymiyye’nin belirttiğine göre bunun Kitâbü’l-Maķālât değil Kitâbü’l-Maķūlât olması gerekir. İbn Teymiyye, Hüsrevşâhî’nin Râzî’nin takipçilerinden olduğunu söyledikten sonra küllîler konusundaki geleneksel anlayışla ilgili kuşkuları bulunduğunu belirtir ve, “Doğrusu bu konuda neyi kabul edeceğimi bilmiyorum” dediğini nakleder (er-Red Ǿale’l-manŧıķıyyîn, s. 327).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Ebû Usaybia, ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 435-436; Ahmed b. Yûsuf el-Fihrî el-Leblî, Fihristü’l-Leblî (nşr. Yâsîn Yûsuf Ayyâş - Avâd Abdürabbih Ebû Zîne), Beyrut 1408/1988, s. 122-124, 126-127; İbn Teymiyye, er-Red Ǿale’l-manŧıķıyyîn, Lahor 1396/1976, s. 327; İbn Fazlullah el-Ömerî, Mesâlik, IX, 93-94; Sübkî, Ŧabaķāt, I, 161-162; İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, II, 108, 171, 190, 218; Ziriklî, el-AǾlâm, III, 288; G. C. Anawati, “Abd al-Ĥamīd b. ǾIsā”, EIr., I, 110-111.
Ali Durusoy