HÜSEYNÎ, Ebü’l-Mehâsin
(أبو المحاسن الحسيني)
Ebü’l-Mehâsin (Ebû Abdillâh) Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. el-Hasen el-Hüseynî ed-Dımaşkī (ö. 765/1364)
Hadis ve fıkıh âlimi, tarihçi.
Şâban 715’te (Kasım 1315) Dımaşk’ta doğdu. İshak el-Âmidî, İzzeddin İbn Cemâa, Muhammed b. Ebû Bekir b. Abdüddâim, Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî ve Zehebî gibi âlimlerden ders okudu. Mısır’a giderek burada Ebü’l-Feth Sadreddin Muhammed b. Muhammed el-Meydûmî’nin derslerine devam etti. Dımaşk’taki ilmî mirasa şahit olan ve Dârü’l-hadîsi’l-Bahâiyye şeyhliği görevinde bulunan Hüseynî’nin güzel bir hattı olduğu ve çok süratli yazı yazdığı kaydedilmekte, İbn Hacer, Zehebî’ye ait el-Ǿİber adlı eseri onun beş günde yazdığını nüshanın sonuna kendisi tarafından düşülen nota atıfta bulunarak belirtmektedir.
Zeynüddin el-Irâkī bazı yönlerden Moğultay b. Kılıç, Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, İbn Râfi‘ ve Hüseynî arasında mukayeseler yapmış, muasır âlimleri ve hadis tahrîcini en iyi bilenin Hüseynî olduğunu, ancak hıfz açısından diğerlerinin gerisinde bulunduğunu söylemiştir. Zehebî de onun tahrîc konusunda üstün bir muhaddis ve fakih olduğunu kaydetmiştir. İbn Nâsırüddin ve Takıyyüddin İbn Fehd ise Hüseynî’nin
güzel ahlâkına ve sika oluşuna temas etmişlerdir.
Hüseynî 29 Şâban veya 1 Ramazan 765’te (1 veya 2 Haziran 1364) Dımaşk’ta vefat etti; Sâlihiyye’de Kāsiyûn dağı eteklerinde defnedildi. Bazı kaynaklarda vefat gününün pazar olarak belirtilmesinden hareketle onun ölüm tarihinin 1 Ramazan 765 şeklinde tesbit edilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.
Eserleri. 1. et-Teźkire bi-maǾrifeti ricâli kütübi’l-Ǿaşere (et-Teźkire fî ricâli’l-Ǿaşere). Mizzî’nin Tehźîbü’l-Kemâl’indeki biyografilerden Kütüb-i Sitte’de rivayeti bulunmayanların çıkarılması, buna karşılık esere Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’i, İmam Mâlik’in el-Muvaŧŧaǿı, Şâfiî’nin el-Müsned’i ve Ebû Abdullah Hüseyin b. Muhammed b. Hüsrev el-Belhî’nin Müsnedü Ebî Ĥanîfe’sindeki ricâlin ilâve edilmesi suretiyle meydana getirilmiş olup müellif hattıyla yazılmış bir nüshası Köprülü Kütüphanesi’nde (nr. 263), bu nüshadan alınmış bir fotokopisi de İslâm Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi’nde (nr. 8449) bulunmaktadır (ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 69). 2. Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž (Źeylü Ŧabaķāti’l-ĥuffâž). Zehebî’nin Teźkiretü’l-ĥuffâž’ının zeyli olup Takıyyüddin İbn Fehd el-Mekkî’nin Laĥžü’l-elĥâž bi-źeyli Ŧabaķāti’l-ĥuffâž ve Süyûtî’nin Źeylü Ŧabaķāti’l-ĥuffâž adlı eserleriyle birlikte neşredilmiş (Dımaşk 1347/1928), daha sonra Beyrut’ta ofset baskısı yapılmıştır (Dârü İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.). 3. el-İkmâl fî źikri men lehû rivâye fî Müsnedi’l-İmâm Aĥmed mine’r-ricâl sivâ men źükire fî Tehźîbi’l-Kemâl. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî’nin tahkikiyle neşredilmiştir (Mansûre 1409/1989). Eseri ayrıca Abdullah b. Sürûr Muhammed yüksek lisans tezi olarak tahkik etmiştir (1408, Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye-Külliyyetü usûli’d-dîn). 4. el-İlmâm (el-İmâm) bi-âdâbi duħûli’l-ĥammâm (Köprülü Ktp., nr. 1214; Nuruosmaniye Ktp., nr. 1401; ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 69). 5. el-İktifâǾ fi’đ-đuǾafâǿ. Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bir nüshasının bulunduğu zikredilmektedir (Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž [neşredenin mukaddimesi], s. 1). 6. Źeylü’l-Ǿİber. Zehebî’nin el-Ǿİber fî ħaberi men ġaber adlı eserine kendisi tarafından yazılan zeylin zeyli olup her iki eser bir arada Min źüyûli’l-Ǿİber adıyla Muhammed Reşâd Abdülmuttalib’in (Küveyt 1970) ve Źüyûlü’l-Ǿİber fî ħaberi men ġaber adıyla Ebû Hâcer Muhammed Saîd’in (Beyrut 1405/1985) tahkikiyle yayımlanmıştır. 7. el-Keşşâf fî maǾrifeti’l-Eŧrâf. Mizzî’nin el-Eŧrâf’ının (Tuĥfetü’l-eşrâf bi-maǾrifeti’l-Eŧrâf) muhtasarı olan eserin I ve II. ciltleri Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunmaktadır (Hadis, nr. 445).
Hüseynî’nin bunlardan başka et-TaǾlîķ Ǿalâ Mîzâni’l-iǾtidâl (Zehebî’nin Mîzânü’l-iǾtidâl’i üzerinde yapılmış bir çalışma olup kitaptaki pek çok yanlışa işaret edildiği ve yeni isimler eklendiği belirtilmektedir), el-MuǾcem (kendi hocalarının biyografileri), Riyâżü’z-zâhidîn fî menâķıbi’l-ħulefâǿi’r-râşidîn, el-ǾArfü’z-zekî fi’n-nesebi’z-zekî ve el-İǾtibâr fî źikri’t-tevârîħ ve’l-aħbâr adlı eserlerinin bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir. İbn Kādî Şühbe onun Sünenü’n-Nesâǿî’ye şerh yazmaya başladığını belirtmekte; ayrıca İbnü’l-Kayserânî’nin el-Eŧrâf li’l-efrâd li’d-Dâreķuŧnî adlı eserini ihtisar ettiği ve ǾAberü’l-aǾśâr ve ħaberü’l-emśâr adlı bir eserinin bulunduğu (Ziriklî, VII, 177) kaydedilmektedir.
Selâhaddin el-Müneccid, Hüseynî’nin Ebû Nuaym’e ait Ĥilyetü’l-evliyâǿ adlı eseri MecmaǾu’l-aĥbâb (aħbâr) adıyla ihtisar ettiğini söylüyorsa da kaynakları arasında yer alan İbnü’l-İmâd’ın Şeźerâtü’ź-źeheb’indeki (VI, 205-206, 244) bir başka Hüseynî ile (Muhammed b. Hasan, ö. 776/1374) onu karıştırdığı ve hayatıyla ilgili olarak verdiği bilgilerde aynı hataya düştüğü anlaşılmakta, el-İkmâl’in nâşiri Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî’nin de Müneccid’in yanlışını tekrarladığı görülmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Ebü’l-Mehâsin el-Hüseynî, el-İkmâl (nşr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî), Mansûre 1409/1989, neşredenin mukaddimesi, s. 7-28; a.mlf., Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž li’ź-Źehebî, Beyrut, ts. (Dârü İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), neşredenin mukaddimesi, s. b-1; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, neşredenin mukaddimesi, I, 63; İbn Râfi‘ es-Selâmî, el-Vefeyât (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1402/1982, II, 290-291; İbn Kesîr, el-Bidâye, XIV, 307-308; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, IV, 61-62; İbn Fehd, Laĥžü’l-elĥâž (Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž içinde), Beyrut, ts. (Dârü İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), s. 150-151; Süyûtî, Źeylü Ŧabaķāti’l-ĥuffâž li’ź-Źehebî (a.e. içinde), s. 364-365; İbnü’l-Irâkī, eź-Źeyl Ǿale’l-Ǿİber (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1409/1989, I, 166-168; İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, III, 129-131; a.mlf., Târîħ (nşr. Adnân Dervîş), Dımaşk 1994, III, 256-257; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 58-59; Keşfü’ž-žunûn, I, 42, 116, 158; II, 1105-1106, 1123-1124, 1132, 1510-1511; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VI, 205-206, 244; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, II, 209; Brockelmann, GAL, II, 77; Suppl., II, 69; Îżâĥu’l-meknûn, I, 117; II, 269, 353; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 163; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 177-178; Kettânî, er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 168, 209; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerriħîne’d-Dımaşķıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 193-194; Sâlihiyye, el-MuǾcemü’ş-şâmil, II, 202; M. Yaşar Kandemir, “Etrâf”, DİA, XI, 499.
Tayyar Altıkulaç