HUMEYD et-TAVÎL
(حميد الطويل)
Ebû Ubeyde (Ebû Ubeyd) Humeyd b. Ebî Humeyd Tîrûye el-Basrî (ö. 143/760)
Hadis hâfızı, tâbiî.
68 (687) yılında doğdu. Muhaddis Hammâd b. Seleme’nin dayısıdır. Babasının adının Abdurrahman, Dâvûd, Dâver, Mahled, Mihrân, Semîr, Tarhân, Tîr (Teyr), Tîrûye (Tîreveyh), Zâdeveyh (Zâzeveyh) olduğuna dair çeşitli rivayetler bulunmakla beraber Tîrûye olması ihtimali daha kuvvetlidir. Humeyd, Huzâa kabilesinden Talhatü’t-Talahât olarak da bilinen Sicistan Valisi Talha b. Abdullah b. Halef’in âzatlısı olduğu için Huzâî nisbesiyle de anılır. Kısa boyuna rağmen elleri uzun olduğundan Tavîl lakabı ile tanınmıştır. Kendisinden daha kısa boylu olan ve Humeyd es-Sagīr diye anılan komşusundan ayırt edilmesi için ona Tavîl lakabının verildiği de kaydedilir.
Humeyd Enes b. Mâlik, Hasan-ı Basrî, Recâ b. Hayve, Sâbit el-Bünânî ve Nâfi‘ gibi sahâbî ve tâbiîlerden hadis dinlemiş, kendisinden de Hüşeym b. Beşîr, Süfyân es-Sevrî, Şu‘be b. Haccâc, yeğeni
Hammâd b. Seleme, Mâlik b. Enes, Süfyân b. Uyeyne gibi âlimler hadis rivayet etmişlerdir. Rivayetleri Kütüb-i Sitte’de yer alan ve güvenilir bir râvi kabul edilen Humeyd, Enes b. Mâlik’ten olan bir kısım rivayetlerinde tedlîs yaptığı gerekçesiyle tenkit edilmişse de bu tür rivayetlerinde düşürdüğü râvinin hocası Sâbit el-Bünânî gibi sika bir râvi olması sebebiyle bu durum onun güvenilirliğini etkilememiş olmalıdır.
Basra’da insanlar arasındaki anlaşmazlıkları giderip onları barıştırdığından “muslihu ehli’l-Basra” diye tanınan Humeyd Cemâziyelevvel 143’te (Eylül 760) namaz kılarken vefat etti. Bu tarih 140 (757) ve 142 (759) olarak da zikredilmiştir.
Humeyd et-Tavîl’in Enes b. Mâlik’ten olan rivayetlerini ihtiva eden Śaĥîfetü Ĥumeyd eŧ-Ŧavîl Ǿan Enes adlı cüz Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Şehid Ali Paşa, nr. 539, vr. 122b-134a).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, VII, 252; Buhârî, et-Târîħu’l-kebîr, II, 348; a.mlf., et-Târîħu’ś-śaġīr, II, 72, 74; Fesevî, el-MaǾrife ve’t-târîħ, I, 125; II, 113; İbn Ebû Hâtim, el-Cerĥ ve’t-taǾdîl, III, 219; İbn Hibbân, eŝ-Ŝiķāt, IV, 148; İbn Asâkir, Târîħu Dımaşķ, XV, 251-268; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, VII, 355-365; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, VI, 163-169; a.mlf., Mîzânü’l-iǾtidâl, I, 610; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, I, 152-153; İbn Hacer, Tehźîbü’t-Tehźîb, III, 38-40; V, 17; Sezgin, GAS, I, 89.
Ali Toksarı