HOUTSMA, Martinus Theodorus

(1851-1943)

Hollandalı şarkiyatçı.

15 Ocak 1851’de Irnsum’da doğdu. Dokkum’daki Latin School’u ve ardından Leiden Üniversitesi’ni bitirdi. 1875 yılında aynı üniversitede hazırladığı De strijd over het dogma in den Islam tot op el-AschǾarī (Eş‘arî’ye kadarki İslâm akaidi üzerine tartışma) adlı Flamanca teziyle (Leide 1875) ilâhiyat doktoru unvanını aldı. 1874-1890 yılları arasında Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’nin Şark El Yazmaları Bölümü’nde çalıştı. Bu arada üniversiteye bağlı İslâm Enstitüsü’nde Farsça ve Türkçe dersleri verdi. 1890’da Utrecht Üniversitesi’nde İbrânîce profesörü olarak görev alan Houtsma, aynı zamanda Royal Academy of Sciences ve el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî bi-Dımaşk’ın da aralarında bulunduğu çeşitli akademi ve cemiyetlere üye seçildi. Houtsma 1917 yılında emekliye ayrıldı ve hayatının geri kalan kısmını yine Utrecht’te geçirdi; 9 Şubat 1943 tarihinde burada öldü. Neşrettiği Arapça, Farsça ve Türkçe bazı eserlerle tanınan Houtsma’nın Encyclopaedia of Islam’ın ilk edisyonunun I. cildinin başeditörü olması da şöhretinin yayılmasına katkıda bulunmuştur.

Eserleri. 1. Ķaśîdetü’l-Aħŧal fî medĥi Benî Ümeyye [Akhtal, Encommium Omayadarum]. Emevî devrinin hıristiyan şairi Ahtal’ın bazı kasidelerinin tahkikli metin ve Latince tercümelerini ihtiva eden bir eserdir (Leide 1878). 2. Kitâbü’l-Eżdâd [Kitâbo’l-Adhdād]. İbnü’l-Enbârî’ye ait eserin neşridir (Leide 1881). 3. Târîkh al-YaǾķūbî [Ibn Wādhih, qui dicitur al-JaǾqūbī, Historiae]. Ya‘kūbî’nin Târîħ’inin bazı dipnotlar ve fihrist ilâvesiyle yapılmış neşridir (I-II, Leide 1883). 4. Catalogue d’une collection de manuscrits arabes et turcs appartenant à la maison E. J. Brill à Leide (I-II, Leide 1886-1889). 5. Ein türkisch-arabisches Glossar (Leide 1894). XIII. yüzyılda Kıpçak Türkçesi ile hazırlanmış Tercümân-ı Türkî ve Arabî adlı sözlüğün neşridir. 6. Tevârîħ-i Âl-i Selcûķ [Recueil de textes relatifs à l’histoire des seldjoucides]. Selçuklu tarihiyle ilgili biri Arapça, ikisi Farsça, biri Türkçe dört eserin metin neşirlerini ihtiva eden dört ciltlik bir koleksiyondur (Leide 1886-1902). I. cilt Histoire des seljoucides du Kermân (Leide 1886): Muhammed b. İbrâhim’in Târîħ-i Selçûķıyân-i Kirmân adlı Farsça eseri; II. cilt Histoire des seldjoucides de l’Irâq (Leide 1889): İmâdüddin el-İsfahânî’nin Nuśretü’l-fetre ve Ǿuśretü’l-fıŧre adlı Arapça eserinin Bündârî tarafından yapılan muhtasarı Zübdetü’n-Nuśra ve nuħbetü’l-Ǿuśra; III. cilt Histoire des seldjoucides de l’Asiemineure d’après Ibn-Bībī texte turc publié d’après les Mss. De Leide et de Paris (Leide 1902): İbn Bîbî’nin Yazıcıoğlu Ali tarafından Osmanlı Türkçesi’ne çevrilen el-Evâmirü’l-Ǿalâǿiyye’sinin bir bölümü (Târîħ-i Selcûķıyân-i Rûm-i Türkî); IV. cilt Histoire des seldjoucides de l’Asie mineure d’après l’abrégé du Seldjouknāmeh d’Ibn-Bībī texte persan publié d’après L’Ms de Paris (Leide 1902): İbn Bîbî’nin el-Evâmirü’l-Ǿalâǿiyye’sinin meçhul bir müellif tarafından yapılan Farsça özeti (Muħtaśar-ı Selcūķnāme). 7. Choix de vers tirés de la Khamsa de Nižāmī (Leide 1921). Azerbaycanlı şair Nizâmî-i Gencevî’nin Hamse’sinden yapılan seçmeleri ihtiva eder. Müellifin ayrıca Nizâmî’nin bu eseriyle ilgili olarak “Some remarks on the dīvān of Nižāmī” adlı bir makalesi yayımlanmıştır (Volume of Oriental studies presented to Edward G. Browne, Cambridge 1922).

Houtsma bunlardan başka Catalogus codicum orientalium Bibliothecae Academiae Lugduno-Batavae adlı beş ciltlik kataloga bir indeks (Leide 1877) ve M. J. de Goeje ile birlikte bu katalogun Catalogus Codicum Arabicorum Bibliothecae Academiae Lugduno-Batavae adıyla yapılan genişletilmiş ikinci baskısının I. cildini hazırlamıştır (Leide 1888). Taberî’nin Târîħu’r-rusül ve’l-mülûk adlı eserinin M. J. de Goeje tarafından yapılan neşrine de (Annales quos scripsit Abū Dja‘far Moĥammad Ibn Djarīr al-Ŧabarī, Leide 1879-1901) katkıda bulunan Houtsma’nın çeşitli ansiklopedi ve dergilerde yayımlanmış çok sayıda makalesi bulunmaktadır.


BİBLİYOGRAFYA:

G. Pfannmüller, Handbuch der Islam-Literatur, Berlin 1923, s. 77-78, 127, 237, 257, 258, 259, 329; Serkîs, MuǾcem, II, 1901; Brockelmann, GAL, I, 4, 5, 66, 153, 259; Ziriklî, el-AǾlâm, VI, 121; J. Fück, Die arabischen studien in Europa, Leipzig 1955, s. 325; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VIII, 164; J. D. Pearson, Index Islamicus: 1906-1955, London 1958, s. 92, 97, 567, 750, 776; Sarton, Introduction, III, 1014; A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, I, 149, 572, 653-654; II, 207; F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 124, 134, 467, 529; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, II, 315; Bedevî, MevsûǾatü’l-müsteşriķīn, s. 428-429; W. H. Behn, Index Islamicus: 1665-1905, Millersville 1989, s. 2, 12, 169, 190, 222, 243, 516, 517, 665, 745, 760, 795; G. Haloun, “Obituary Notices: Professor M. Th. Houtsma”, JRAS (1947), s. 136; Frederick de Jong, “Middle Eastern Studies in the Netherlands”, MESA Bulletin, XX (1986), s. 175; “Houtsma”, TA, XIX, 358; Adnan Sâdık Erzi, “İbn Bîbî”, İA, V/2, s. 713, 715, 717; “Houtsma”, Büyük Larousse, İstanbul 1986, IX, 5400.

Cengiz Kallek