HİNDİSTAN MÜSLÜMANLARI BİRLİĞİ
Hindistan’da müslümanların siyasî haklarını korumak amacıyla 1906’da kurulan parti.
İngiliz hâkimiyetindeki Hindistan’da bütün Hintliler’in hakları için mücadele etmek üzere 1885’te kurulan Hindistan Millî Kongresi’nin giderek bir Hindû partisine dönüşmesi müslüman aydınları harekete geçirdi ve Hindistan Müslümanları Birliği (All India Muslim League) kuruldu; kısa sürede de ülke geneline yayılan millî bir hareket haline geldi. Hareketin varlık sebebi müslümanların dinî, kültürel ve tarihî değerler açısından Hindûlar’dan farklı olmaları dolayısıyla ayrı temsil edilmeleri gerektiğine inanılmasıdır.
Birliğin ortaya çıktığı dönemde Hindistan müslümanlarının içinde bulunduğu şartlar iç açıcı değildi. Yüzyıllardır ellerinde tuttukları siyasî hâkimiyet sona ermiş ve 1857’den itibaren ülke tamamen İngiliz sömürgesi olmuştu. 1857’deki Hint ayaklanmasının sorumlusu görülen müslümanlar hemen her alanda baskıya mâruz kaldılar ve çoğunluğu teşkil eden Hindûlar’ın karşısında bütün siyasî, ekonomik ve kültürel imtiyazlarını kaybettiler. Bu şartlar altında müstakil varlıklarını sürdürebilmenin yollarını aramak için yeni oluşumlar teşkil etmeye başladılar. Bunların içinde, Seyyid Ahmed Han’ın önderliğini yaptığı İngilizler’le uzlaşmayı savunan Aligarh ekolü en etkilisiydi. Öncelikle bir eğitim ve kültür hareketi olan Aligarh ekolü mevcut şartlar altında hemen siyasî bir karakter kazandı ve Hindistan Kongre Partisi’nin bir Hindû partisi hüviyetine bürünmesi karşısında yeni bir tavır takınılmasını istedi. Kısa zamanda müslüman aydınlar arasında genel kabul gören bu anlayışla 1906 sonbaharında Leknev ve Simla’da toplanan önderler, Nevvâb Muhsinü’l-Mülk ve III. Ağa Han tarafından çerçevesi çizilen yeni bir siyasî parti kurma fikrini tartıştılar. Daha sonra Nevvâb Sâlimullah bu amaçla bir proje hazırladı ve Aralık 1906’da da Müslüman Eğitim Konferansı için Dakka’da toplanmış bulunan önderler Hindistan Müslümanları Birliği’nin kurulduğunu ilân ettiler; Ağa Han başkanlığa, Muhsinü’l-Mülk ile Vikārü’l-Mülk de sekreterliklere getirildiler. Amacını “Hindistan müslümanlarının siyasî haklarını koruma ve geliştirme” olarak açıklayan birlik kısa sürede toplumun hemen her kesiminde benimsendi
ve müslümanlara örgütlü bir biçimde kendi düşüncelerini açıklama fırsatı verdi. Aralık 1907’de Karaçi’de yapılan ilk kongrede tüzüğü kabul edildi; 1908’de de Emîr Ali tarafından Londra şubesi kuruldu. Birlik idarî, malî ve icraî olmak üzere üç ayrı birim halinde faaliyet göstermeye başladı; genelde faaliyetler sekreterler tarafından organize ediliyordu. Malî kaynak ise büyük oranda halkın bağışlarından oluşuyordu.
Hindistan Müslümanları Birliği uzun süre siyasî alanda umduğu etkiyi gösteremedi. Hatta bütün gayretlerine rağmen çok kötü sonuçlar doğuran Bengal müslümanlarının kazandıkları müstakil statülerinin iptal edilmesini (1911) dahi önleyemedi. Bu durum, teşkilâtta daha heyecanlı ve radikal grupların ağırlıklarını hissettirmesine yol açtı. Böylece birliğin amacı sadece siyasî hakları korumaktan çıkarak özerklik arayışlarını da kapsadı. Ulemânın da desteğini alan bu eğilim İslâm’ı doğrudan referans olarak değerlendirmeye başladı. Bu durum, kaçınılmaz biçimde özellikle Osmanlı Devleti ile İngiltere’nin çatışmaları konusunda heyecana sebebiyet veriyordu. Nitekim I. Dünya Savaşı ve sonrasında yaşanan gelişmeler Osmanlı hilâfetinin dinî-siyasî haklarını koruma amacıyla ortaya çıkan Hindistan Hilâfet Hareketi’ni doğurdu (1918-1924). Bu hareket, fiilen Hindistan Müslümanları Birliği üyeleri tarafından organize edilerek yaygınlaştırıldı ve bu dönemdeki faaliyetler birliğin adından çok Hilâfet Komitesi adıyla yürütüldü.
Hindistan müslümanları, Türkiye’de hilâfetin kaldırılması üzerine (1924) tekrar kendi iç meseleleriyle ilgilenmeye ve Hindistan Müslümanları Birliği’ni canlandırmaya çalıştılar. Muhammed Ali Cinnah teşkilâtı yeniden organize etti. Ancak yaşanan toplumsal olaylar ve Hindû-müslüman çatışmaları gündemi kaplamaya başlamıştı. Artık Hindistan toplumu Hindû ve müslüman olarak kesin bir şekilde ikiye ayrılmış ve bunların bir arada yaşamaları neredeyse imkânsız hale gelmişti. Müslümanlar Birliği ve Hindistan Millî Kongresi’nin çözüm arayışları rağbet görmüyor ve zaman zaman ortaya atılan karşılıklı teklifler reddediliyordu. Bu karışıklık içerisinde birlik bir ara ikiye ayrıldı, fakat kısa süre sonra Hindû tehditlerine karşı tekrar birleşti (1928) ve Muhammed Ali Cinnah liderliğinde giderek bağımsızlık ve müstakil müslüman vatanı arayışlarını dile getirmeye başladı; bu istekler Aralık 1931’de resmen ilân edildi. 1930’lu yıllarda şiddetlenen Hindû-müslüman çatışmaları birliğin yöneticilerini isteklerini daha kararlı biçimde ifade etmeye yöneltti. Hindû çoğunluğun arasında eşit şartlarda yaşamanın mümkün olamayacağı iddiasıyla Mart 1940’ta açıklanan Lahor kararları çerçevesinde Hindistan’ın tam bağımsız iki devlete ayrılması savunuldu. Hindû basınının “Pakistan kararı” adını verdiği bu kararla Hindistan’ın kuzeybatısıyla doğusundaki müslümanların çoğunlukta bulunduğu bölgelerde bir İslâm devletinin kurulması öngörülüyordu; Kongre Partisi de bunu kabul etti. Bu tarihten sonra Hindistan Müslümanları Birliği’nin en büyük hedefi Pakistan’ın kuruluşunu gerçekleştirmek oldu. Bu arada Hindistan Müslümanları Birliği müslüman çoğunluğunun desteğini arkasına aldı. İngiltere’nin 1948 Haziranına kadar Hindistan’dan çekileceğini açıklamasıyla bu destek daha da arttı. Nihayet İngiltere hükümeti 3 Haziran 1947’de Hindistan’ın bölünmesini resmen kabul etti. Böylece 14 Ağustos 1947’de bağımsız Pakistan Devleti ilân edilerek yönetimi Hindistan Müslümanları Birliği’ne bırakıldı.
Hindistan Müslümanları Birliği Hindistan ve Pakistan tarihlerini büyük ölçüde etkilemiş ve özellikle sadece müslümanlara açık olmasından dolayı herhangi bir siyasî partiden farklı olarak milyonlarca insanı aynı hedefe yöneltmeyi başarmıştır. Muhammed Ali Cinnah’ın üstün kişiliğinde etkin bir yönetime kavuşan birlik uzun mücadeleler sonucunda amacına ulaşmış, fakat onun ölümüyle çok kısa sürede çeşitli gruplara bölünerek siyasî hayattaki etkinliğini kaybetmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
All India Muslim League Records, National Archives of Pakistan; Archives of Freedom Movement, University of Karachi; L. Bahadır, The Muslim League, Agra 1954; Khalid B. Sayeed, Pakistan: The Formative Phase, Karachi 1960; Syed Sharifuddin Pirzada, Foundations of Pakistan, Karachi 1969-90, I-III, tür.yer.; I. H. Qureshi, The Struggle for Pakistan, Karachi 1969; Matiur Rehman, From Consultation to Confrontation, London 1971; Sharif al-Mujahid, Quaid-i Azam Jinnah, Karachi 1981; M. Rafique Afzal, Political Parties in Pakistan 1947-1958, Islamabad 1986; K. K. Aziz, A History of the Idea of Pakistan, Lahore 1987, I-IV, tür.yer.; Muhammad Yusuf Abbasi, London Muslim League: 1908-1928, Islamabad 1988; Muhammad Saleem, The All India Muslim League: from the Late Nineteenth Century to 1919, Bahawalpur 1989.
M. Naeem Qureshı