HASÎRÎ, Mahmûd b. Ahmed
(محمود بن أحمد الحصيري)
Ebü’l-Mehâmid Cemâlüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Abdisseyyid el-Hasîrî el-Buhârî (ö. 636/1238)
Hanefî fakihi.
Cemâziyelevvel 546’da (Ağustos-Eylül 1151) Buhara’da hasır dokumacılığıyla meşhur bir mahallede doğdu; “Hasîrî” nisbesi buradan gelmektedir. Fıkıh ilmini Buhara’da aralarında Kādîhan’ın da bulunduğu âlimlerden öğrendi. Daha sonra tahsil için Nîşâbur, Halep ve Şam gibi merkezlere yolculuk yaptı. Ebû Sa‘d Abdullah b. Ömer es-Saffâr en-Nîsâbûrî, Radıyyüddin Ebü’l-Hasan Müeyyed b. Muhammed b. Ali et-Tûsî, Mansûr b. Abdülmün‘im b. Abdullah el-Furâvî ve İbrâhim b. Ali b. Hamek el-Mugīsî gibi âlimlerden ders aldı. Dımaşk’a yerleşerek Nûriye Medresesi’nde 611-636 (1214-1238) yılları arasında müderrislik görevinde bulundu. Aralarında Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd el-Mevsılî, Reşîdüddin İbnü’l-Muallim, Münzirî, Zekiyyüddin el-Birzâlî, Hılâtî, Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mecdüddin İbnü’l-Adîm, Fâtıma bint İbrâhim el-Batâihiyye ve İbnü’s-Sâbûnî’nin de bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. el-Melikü’l-Muazzam onun Nûriye Medresesi’ndeki fıkıh derslerine katılır ve kendisine saygı gösterirdi. Devrinin önde gelen Hanefî âlimlerinden biri olan Hasîrî, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin eserlerini rivayet ve şerhetmekle de tanınmıştır. 8 Safer 636’da (20 Eylül 1238) Dımaşk’ta öldü ve Sûfiye Kabristanı’na defnedildi.
Eserleri. 1. Ħayrü’l-maŧlûb fi’l-Ǿilmi’l-merġūb. el-Melikü’n-Nâsır Dâvûd’a ithaf edilen eser bir fetva kitabıdır (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 164). 2. eŧ-Ŧarîķatü’l-Ĥaśîriyye fî Ǿilmi’l-ħilâf beyne’ş-ŞâfiǾiyye ve’l-Ĥanefiyye (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 366). 3. et-Taĥrîr fî şerĥi’l-CâmiǾi’l-kebîr. Şeybânî’nin Hanefî fıkhına dair meşhur eserinin şerhi olup sekiz ciltten ibarettir (Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 222; Molla Çelebi, nr. 42-43; Şehid Ali Paşa, nr. 805-807; Cârullah Efendi, nr. 670-671). Ali Ahmed en-Nedvî, et-Taĥrîr’in Hidîviyye Kütüphanesi’nde mevcut (nr. 52-58) altı ciltlik nüshasını esas alarak eserdeki fıkhî kaideleri çıkarıp bir araya getirmiştir. Bir doktora tezi olan bu çalışma el-ĶavâǾid ve’đ-đavâbiŧü’l-müstaħlaśa mine’t-Taĥrîr adıyla yayımlanmıştır (Kahire 1411/1991). 4. el-Muħtaśar (el-Vecîz) fî şerĥi’l-CâmiǾi’l-kebîr. Aynı esere yaptığı iki ciltlik muhtasar bir şerhtir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1550, 1696; Karaçelebizâde Hüsâmeddin, nr. 116; Beşir Ağa, nr. 295). 5. Şerĥu’l-CâmiǾi’ś-śaġīr. Yine Şeybânî’nin Hanefî fıkhına dair bir diğer eserinin şerhidir (bu eserlerin yazma nüshaları için ayrıca bk. Brockelmann, GAL, I, 178, 179, 473; Suppl., I, 290, 653). Kaynaklarda Hasîrî’nin Şeybânî’nin es-Siyerü’l-kebîr’ini de şerhettiği kaydedilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Münzirî, et-Tekmile, III, 499; İbn Hallikân, Vefeyât, IV, 259; Zehebî, el-Ǿİber, III, 228-229; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXIII, 53-54; İbn Kesîr, el-Bidâye, XIII, 152-153; Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđıyye, III, 431; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VI, 313; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, s. 69; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 620-621; Keşfü’ž-žunûn, I, 563, 568, 727; II, 1014, 1831; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, V, 182; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 205; Brockelmann, GAL, I, 178, 179, 473; Suppl., I, 290, 653; Îżâĥu’l-meknûn, II, 33, 85; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 405; Ziriklî, el-AǾlâm, VIII, 36; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XII, 147; Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 183; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 64; Ali Ahmed en-Nedvî, el-ĶavâǾid ve’đ-đavâbiŧü’l-müstaħlaśa mine’t-Taĥrîr, Kahire 1411/1991, s. 37-104.
Cengiz Kallek